Լատվիացի գրողը մի քանի ամիս կապրի Գյումրիում, որտեղ կգրի իր հաջորդ վեպը

ԵՐԵՎԱՆ, 23 ՄԱՐՏԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ:  Լատվիացի գրող Անդրիս Կալնոզոլսի «Ես օրացույցն եմ» ստեղծագործությունը, որը հեղինակի առաջին վեպն է և Լատվիայում արժանացել է գրաքննադատների բարձր գնահատականին, «Նյումեգ»-ը թարգմանել է հայերեն: Գիրքը հայ ընթերցողներին ներկայացնելու, նոր վեպ գրելու նպատակով Կալնոզոլսը ժամանել է Հայաստան: Հեղինակը նշում է՝ առաջին անգամ չէ հյուրընկալվում մեր երկրում և սիրով է վերադառնում, քանի որ այստեղ մարդիկ հոգատար են, անմիջական, բարեհամբույր, իսկ Հայաստանն ու Արցախը՝ շատ հարազատ:

Անդրիս Կալնոզոլսի հետ զրույցում «Արմենպրես»-ի թղթակիցը փորձել է մանրամասներ պարզել «Ես օրացույցն եմ» լավատեսական վեպի, նոր ծնվող ստեղծագործության, հեղինակի՝ Հայաստանից ստացած տպավորությունների և այլ հարցերի մասին:

-Գրել սկսել եք 2001 թվականից: Հրատարակել եք մի շարք պիեսներ, որոնք սիրվել են, իսկ 2020-ին լույս է տեսել «Ես օրացույցն եմ» վեպը: Կխնդրեի պատմել, թե ինչպես փոքր պիեսներից անցում կատարեցիք վեպի:

-Երբ 2000-ականներին սկսեցի գրել, աշխատանքներս ուղարկեցի գրականությանը նվիրված մի սեմինարի: Ինձ ասացին. «Բավական է, էլ չգրես»: Նեղացա ու դարձա դերասան: Ուսում, թատրոններ, մասնավոր տիկնիկային թատրոն և այլն: Հետո եկավ պիեսներ գրելու ժամանակաշրջանը: Մոտավորապես 2015-ին վիրավորանքս անցավ, և ես մտածեցի վեպ գրելու մասին: Այդ ընթացքում իմ լեզուն հղկվեց, ավելի գրական դարձավ, ինչից բոլորս միայն շահեցինք:

-Ձեր վեպն արժանացել է Ալեքսանդր Պելեցիսի անվան գրական մրցանակի, որպես գրական փայլուն դեբյուտ՝ Լատվիայի պետական մրցանակի և մի քանի անգամ վերահրատարակվել է: Գրելիս ակնկալո՞ւմ էիք, որ այն նման ձեռքբերումներ կունենա:

-Առաջին իսկ օրերից, երբ սկսեցի գրել գիրքը, գիտեի, որ այն Լատվիայում հիթ է դառնալու, բայց չգիտեի, թե հանրաճանաչությունը, որը գրքի շնորհիվ ձեռք բերեցի, որքանով ինձ կանհանգստացնի, կազդի իմ գրական հետագա գործունեության վրա: Դերասան լինելով՝ սովոր էի լինել ուշադրության կենտրոնում: Ոչինչ չկորավ, երբ գրական բնագավառում ինձ ևս սկսեցին ուշադրության արժանացնել: Փաստը, որ ես Հայաստանում եմ, որ այստեղ ևս լույս է տեսել իմ գիրքը, արդեն հաջողություն է: Հայաստանում ինձ շատ լավ եմ զգում: Եթե վեպը դուր գա ընթերցողներին, հիանալի կլինի:

-Լատվիացիներից հետո հայ ընթերցողն առաջինն է, որը հնարավորություն ունի  մայրենիով կարդալու «Ես օրացույցն եմ» վեպը: Հետաքրքիր է, թե ինչի մասին է այն, թե ինչ գաղափարախոսություն կա գրքի հիմքում:

-Գիրքը գրել եմ որպես դերասան: Այն կարելի է դիտարկել որպես իմ մենաներկայացում: Հերոսը՝ Օսկարը, շատ դրական կերպար է: Հույս ունեմ, որ ցանկացած ընթերցող ինչ-որ չափով իրեն կնույնականացնի հերոսի հետ: Իմ առաջ խնդիր էի դրել գրել վեպ դրական երևույթների մասին՝ լավ իրադարձությունների, լավ մարդկանց, որպեսզի այն բարություն, լույս, արև բերի: Լատվիայում հաճախ զուգահեռներ են անցկացնում այս գրքի և «Ֆորեստ Գամփ» հանրահայտ ֆիլմի  միջև: Իմ գրքում հերոսը ևս շարժի մեջ է. խոհեր, մտքեր, վերլուծություններ, որոշումներ կայացնելու պահեր: Այդ ամենը՝ շարժի մեջ:

-Հայ արձակագիր Գուրգեն Խանջյանը մի առիթով ասել է. «Վեպն օվկիանոս է, որի մեջ մտնելով՝ չես կարող հստակ ասել, թե որ ափ ես դուրս գալու»: Երբ Դուք գրում եք, գիտե՞ք, թե որ ափ եք ելնելու:

-Ոչ, չգիտեմ: Բայց հաստատ գիտեի՝ անպայման դուրս կգամ:

-Թատերախումբ եք հիմնել, խաղում եք, բեմադրում եք, գրում: Մեր երկրում հաճախ են նշում, որ համավարակից, Արցախյան 44-օրյա պատերազմից հետո հանրությանը ճգնաժամից դուրս բերելու նպատակով թե՛ բեմում, թե՛ գրականության մեջ պետք է դրականը շատ լինի: «Ես օրացույցն եմ» վեպը միտված է դրականին, լուսավորին, իսկ թատրոնում այսօր ի՞նչ եք բեմադրում:

-Սպասում եմ, թե երբ է թատրոն ու բեմ վերադառնալու հանդիսատեսի դրական էներգիան, որովհետև հիմա կես էներգիա է, իսկ դերասանին լիարժեք էներգիա է անհրաժեշտ: Օրերս վերընթերցում էի Կաֆկայի «Դղյակը» գործն ու հասկացա, թե ինչպես է հնարավոր այդ էներգիան վերադարձնել, բերել թատրոն: Ուրախանում եմ, որ թատրոնն էլ կամաց-կամաց ինձ մոտ է վերադառնում:

-Հնարավո՞ր է՝ վեպը վերածվի պիեսի և բեմ բարձրանա:

-Այն արդեն իսկ բեմադրվում է, և ապրիլին Լատվիայի Վալմիերա քաղաքի թատրոնում կհանձնենք թատերասերների դատին, սակայն ես այնտեղ չեմ լինի, քանի որ նախատեսում եմ մի քանի ամիս մնալ Հայաստանում և ապրել Գյումրիում, որտեղ գրելու եմ իմ հաջորդ վեպը: Իսկ ամռանը «Ես օրացույցն եմ» գործի հիման վրա ֆիլմ է նկարահանվելու:

-Ինչո՞ւ Գյումրի. այն մշակութային քաղա՞ք է, թե՞ այլ առնչություններ ևս կան:

-Լատվիայում ապրում է ճանաչված կինոռեժիսոր Հայկ Կարապետյանը, որն արմատներով Գյումրիից է: Հենց նա ինձ խորհուրդ տվեց ապրել Գյումրիում, որովհետև այն գեղեցիկ ու հարուստ մշակույթով, կոլորիտով քաղաք է, որից կարելի է ներշնչվել:

-Իսկ նոր գրքի հերոսները հայերի հետ կապ կունենա՞ն:

-Իրականում ինձ ոգեշնչում են մարդիկ, վայրերը, տեղանքի էներգիան: Ծննդյանս օրը  խոսում էինք նոր վեպի մասին: Ինձ հարցնում էին, թե ինչ թեմա այն կունենա, ովքեր կլինեն հերոսները: Գրելու եմ թատրոնի ներսի կյանքի մասին: Գլխավոր հերոսը կլինի բեմի բանվորներից մեկը, որն իր մասին մեծ կարծիք ունի. մտածում է, թե հանճար է: Տարեդարձիս հյուրերից մեկն ասաց, որ ինքը եղել է բեմի բանվոր և առաջարկեց, որ հերոսն իր անունն ունենա՝ Դավիթ: Առայժմ մտածում եմ այդ մասին: Գրքիս հերոսը թատրոնում պայքարում է իր տեղի համար, վիրավորվում, որ իրեն ըստ արժանվույն չեն գնահատում, չեն ընդունում այնպիսին, ինչպիսին կա: Եվ ես չգիտեմ, թե հերոսն օվկիանոսի որ ափ դուրս կգա:

-Դուք առաջին անգամ չեք Հայաստանում: Եղել եք նաև Արցախում: Ի՞նչն է Ձեզ դուր եկել մեր երկրում, ի՞նչն եք արժևորել: Հետաքրքիր դեպքեր, հանդիպումներ կհիշե՞ք:

 -2017 թվականին եմ Հայաստան եկել, երբ առողջական խնդիրներ ունեի: Լուրջ այրվածքներ ունեի. և՛ հոգեպես, և՛ ֆիզիկապես թույլ էի, ու Հայաստան այցելությանս առաջին իսկ օրերից հասկացա, որ այս երկիրն ինձ բուժում է, հյութերով է սնում: Տպավորությունը շատ դրական է, միշտ դրական վերաբերմունքի եմ արժանացել այստեղ: Այն տարի, երբ շրջագայում էի Հայաստանում, Սյունիքի մարզում մի երեկո որոշեցի վրան գցել գետի ափին՝ այնտեղ գիշերն անցկացնելու համար: Դաշտով մի մարդ էր անցնում: Երբ իմացավ, որ նման բան եմ որոշել, թույլ չտվեց՝ ասելով, որ այդ տարածքում շատ են օձերը: Նա առաջարկեց գիշերել իր տանը, անգամ մի քանի օր անցկացնել այնտեղ, սակայն ես հրաժարվեցի, փոխարենը թոշակի անցած մայորն իմ վրանի համար իր բակում տեղ հատկացրեց: Վրանի շուրջ նավթ շաղ տվեց, որպեսզի ապահով լինի, և օձեր չմոտենան: Դա շատ հուզիչ էր ու տպավորիչ:

Մի անգամ էլ, երբ կրկին Սյունիքում էի, սարի վրա եկեղեցի բարձրացա: Իջնելուց հետո պետք է մոտ 15  կմ քայլեի: Ճանապարհին որոշեցի մեքենա կանգնեցնել: Մոտեցավ մի մեքենա, կանգնեց, դուռը բացվեց ու  մեքենայի մեջ երկու անչափահաս տղայի տեսա, որոնք, հավանաբար, առանց ծնողներին տեղեկացնելու վերցրել էին տան մեքենան, սակայն բավականին լավ էին վարում  և ինձ ապահով տեղ հասցրին: Հարցրի վտանգավո՞ր չէ, նրանք հավաստիացրին, որ լավ վարորդներ են ու խրախուսեցին միանալ իրենց: Երևի արդեն վարորդական իրավունք ունեն:

Հայաստանում միշտ այնպիսի զգացողություն ունեմ, որ բոլորն ուզում են ինձ պաշտպանել, օգնել: Եղել եմ նաև Ստեփանակերտում, Մարտակերտում, Արցախի տարբեր հատվածներում: Երբ վերադարձա Լատվիա, մեկ ու կես տարի հետո սկսվեց Արցախյան 44-օրյա պատերազմը: Արցախն ինձ միայն դրականն է տվել, հարազատ դարձել, ուստի չէի կարող ձեռքերս ծալած նստել: Նախաձեռնեցինք ստորագրահավաք՝ պահանջելով, որ Ադրբեջանը դադարեցնի պատերազմն ու  վերադարձնի գերիներին:

Այն, ինչ տեղի է ունեցել ինձ հետ երեկ, այսօր հրաշալի է: Ավելի գեղեցիկ ապրումներ ունենալ հնարավոր չէ:

Զրուցեց Անժելա Համբարձումյանը

Լուսանկարները՝ Մխիթար Խաչատրյանի