Հետքեր ամենուր

«Այստեղ հետքերն ամենուր են: Պարզապես հետևիր բետոնե սալիկներին, անպայման նպատակակետին կհասնես», – ինձ ուղղորդում էր ծանոթ լրագրողը ճամփորդությունից առաջ:
Բետոնե սալիկներն իրոք շատ էին կենտրոնական ճանապարհի երկայքով և գյուղերում՝ Նաթանեբիում, Բոբոքվաթիում, Չակվիում, Ցիխիսձիրիում, Բուկնարիում, Մծվանե Կոնցխիում և Մախինջաուրիում: Դրանք շարում են, որ տեխնիկան կարողանա հասնել հսկայական ծառերին և տանել դրանք:  Ճանապարհները կառուցված են խնամքով, ինչպես տանկերի համար: Մնացած ծառերը, որոնք խանգարել են այն կառուցել, արմատից կտրված են: Իսկ որոշները կանգնած են՝ բաց արմատներով, քանի որ շուրջբոլորը մեծ քանակությամբ հող է փորվել:
http://www.youtube.com/watch?v=uB8f5fBB5jI

Տեսարանն ավելի ազդեցիկ է, քան լուսանկարներում և տեսագրություններում: Կարծես, այստեղով հսկա է անցել՝ հետքեր թողնելով:
Հատվել են էկզոտիկ ծառերի ճյուղերը, որոնք աճում են մերձարևադարձային բացառիկ բուսականություն ունեցող Քոբուլեթի-Բաթում ճանապարհի երկայնքով և որոնք խանգարում էին հսկայական ծառերի տեղափոխությանը: Դրանք հենց այստեղ էլ թափված են: Նույն բանը Գուրիայում է՝ Նաթանեբի գյուղ տանող ճանապարհին:

Չակվի ավանում ընդլայնել են փողոցն ու նեղացրել մայթը, որպեսզի հատուկ տեխնիկան կարողանա ավելի լավ տեղաշարժվել: Այստեղ գլխավոր նավամատույցն է կառուցած, որտեղից ծառերը տեղափոխում են բեռնանավ: Նավամատույցի կառուցման համար մոտակա տների բնակիչների համար փակել են ելքը դեպի ծովափ:
Երբ ծառերը տեղափոխում են ցամաքով, դրան մասնակցում են ոստիկանական մեքենաներ, ծառը դեպի վերջնակետ ուղեկցում է մի քանի պարեկային անձնակազմ: Մի քանի ամիս առաջ ծառը մի քանի ժամ տևած խցանման պատճառ էր դարձել Բաթում-Քոբուլեթի մայրուղում՝ երկրի գլխավոր տրանսպորտային զարկերակի վրա, որով տեղաշարժվում են Թուրքիայից ապրանքով բեռնված բեռնատարները: Ինչպես պատմում էին Նաթանեբի գյուղում, երբ ծառ են տանում, էլեկտրաէներգիան անջատվում է, քանի որ տեղափոխման ժամանակ էլեկտրալարերը կարող են վնասվել, և կարող է հրդեհ բռնկվել: Նույն գյուղում մի քանի ընտանիքներ զրկվել են ջրից, քանի որ, երբ հերթական ծառն էին հանում, վնասել են ջրատարը:
Բոբոքվաթի գյուղում՝ Քոբուլեթիից ոչ հեռու, համազգեստով մոտ 50 մարդ եմ տեսնում: Էլեկտրահաղորդակցման լարերի մոտ ջերմաքարշ էին բերել: Նրանք հանում են երկաթգծի կոնտակտային լարերը: Հսկայական փշատերև ծառը պետք էր անցկացնել երկաթուղու վրայով, այդ պատճառով էլ լարերը պետք էր հանել:
– Իսկ այստեղով գնացք չի՞ անցնելու, – հարցնում եմ:
– Կվերականգնենք կես ժամից: Դա ոչ ոքի չի խանգարի: Այդ ընթացքում, գրաֆիկի համաձայն, գնացք չի անցնելու, – պատասխանում է մեկը:
– Իսկ եթե ուզեք, ձեզ իրավունք կտա՞ն հանելու լարերը:
– Սկզբում մի քիչ փող կաշխատեմ, հետո ամեն ինչի իրավունք կտան:

Բանվորները պատմում են, որ երբեմն անհրաժեշտ է լինում անգամ ռելսերը քանդել: Նրանք Սամտրեդիայից են (քաղաք Քութայիսիի մոտ՝ Արևելյան Վրաստանում) և նրանց հրավիրել են հենց դրա համար:
Սակայն բնապահպաններն ասում են, որ այն, ինչ մենք տեսնում ենք անզեն աչքով, կաթիլ է ծովում: Գլխավոր վնասը, նրանց խոսքով, հասցվում է հողին և լանդշաֆտին: Բաթումում և Քոբուլեթիում հողը հիմնականում կավոտ է, սողանքների վտանգ կա, և դրսից ցանկացած միջամտություն վտանգավոր է: Հսկայական ծառերը հողից հանելու ընթացքում հողը զրկվում է պտղաբեր շերտից, ինչը կարող է էրոզիաներ առաջացնել:
«Բնական միջավայրն այստեղ այլևս երբեք չի վերականգնվի, ինչ էլ անեն», – ասում է բնապահպան Իրակլի Մաչարաշվիլին:
Երկրաբանների և բուսաբանների մի մասն ընդհանրապես խուսափում է լրագրողների հետ այս թեմայի շուրջ խոսել: Նրանցից շատերն աշխատում են Իվանիշվիլիի նախագծերում, և, ինչպես իրենք են բացատրում, նրանք «շահերի բախում» ունեն:

Իվանիշվիլիի ծառերի տեղափոխման գործում ներգրավված է 4 մասնավոր ընկերություն: Միլիարդատերը մի անգամ հանրային կերպով պահանջել է պահպանել օրենքը և ձեռք բերել բոլոր թույլտվությունները նախքան աշխատանքները պլանավորելը: Դա տեղի է ունեցել Քոբուլեթիում, երբ պարզվել է, որ ծառերից մեկը հողից հանելու ժամանակ չեն պահպանվել բոլոր ֆորմալ հատվածները: Այդ ժամանակ նա ընդդիմության և բնապահպան ակտիվիստների ներկայացուցիչների ներկայությամբ հրահանգել է ժամանակավորապես դադարեցնել աշխատանքները:
Աշխատանքները շուտով վերսկսվել են: Պարզվել է, որ տեղական իշխանություններից թույլտվություն ձեռք բերելը դժվար չէ, սակայն երկրի ոչ ֆորմալ ղեկավարի ծառերի տեղափոխմամբ զբաղվող ընկերությունը հարկ չի համարել հոգ տանել ֆորմալ կարգուկանոնի մասին:
http://www.youtube.com/watch?v=lX8zGZC7UoY

Իվանիշվիլին դարավոր ծառերը վերցնում է ինչպես մասնավոր անձանցից, այնպես էլ պետությունից: Հայտնի չէ, թե դրանից ընդհանուր առմամբ ինչ է ստացել բյուջեն: Սակայն հայտնի է որոշ ծառերի համար վճարված գինը:  «Բաթումելեբի» ամսագիրը ծառերի տեղափոխման գործընթացին մանրամասն հետազոտություն է նվիրել: Պարզվել է, որ Ցիխիսձիրիում աճուրդի հանված երեք ծառերը վաճառվել են 13 հազար 500 լարիով (5,5 հազար դոլար) աճուրդին մասնակցած միակ ընկերությանը, որը պատկանում է Իվանիշվիլիին: Առաջին տեղափոխված ծառը՝ հսկայական լիրիոդենդրոնը, միլիարդատերը ձեռք է բերել մնացած երկու ծառերի հետ միասին 6200 լարիով (մոտ 2500 դոլարով):
«Ողջ այդ գործընթացն այն բանի նշան է, որ այն, ինչ Վրաստանում հանրության սեփականություն է, շատ հեշտությամբ կարող է հանկարծ դառնալ Իվանիշվիլիի մասնավոր սեփականությունը պաշտոնապես, թե ոչ պաշտոնապես», – ասում է հրապարակախոս Զաալ Անդրոնիկաշվիլին, որի հետ ես կիսվեցի Աջարիա իմ այցելության տպավորություններով:

Հասարակ մարդ

«Նա եկավ 8 անգամ, մի անգամ ցատկեց ցանկապատի վրայով: Շատ երկար ուշադիր զննում էր ծառը: Նա շատ հասարակ մարդ է», – ասում է Լադո Սուրմավան Նաթանեբի գյուղից, որն օլիգարխին վաճառել է իր բակի հաճարենին 5 հազար դոլարով: Այդ փողով նա վճարել է բանկի վարկը: Բոլոր նրանք, ումից Իվանիշվիլին ծառ է գնել, նույն բանն են ասում՝ օլիգարխն անձամբ մի քանի անգամ եկել է ծառերը զննելու: Նա ոչ ոքի չի ստիպում, բայց մերժում էլ գրեթե երբեք չի ստանում:

Հարևան գյուղում մի ընտանիք Իվանիշվիլիին է տվել ծառը երեխայի համար մեկ համակարգչի դիմաց: Նրանք բոլորն ասում են, որ չեն էլ փորձել սակարկել և ընդունել են առաջարկը:
Սուրմավա ընտանիքի հաճարենին ամենատխուր պատմությունն ունի: Ծառը չի դիմացել տեղահանմանն ու կիսվել է: Ասում են՝ այդ օրը բոլորն ընտանիքում լալիս էին՝ և երեխաները, և մեծերը:
Այն վայրում, որտեղ հաճարենին էր, հիմա կարմիր կավի գույնի հսկայական փոս է՝ մեկ հարկանի տան հիմքի չափ: Փոսում հսկայական ծառի մեծ և ճյուղազուրկ մարմինն է: Կացիններով երկու հոգի կտրում են նրա մնացորդները: Սուրմավա ընտանիքի հաճարենին գյուղի համար վառելափայտ կդառնա:
Այդ հաճարենին շատերի համար անհնազանդության խորհրդանիշ է դարձել. նա միակ կենդանի էակն էր, որն անսպասելի ուղղումներ է մտցրել օլիգարխի պլանների մեջ:
http://www.youtube.com/watch?v=AIqXIS_2taU

Գուրիա շրջանի Նաթանեբի և Ուռեկի գյուղերում մարդիկ առանձնահատուկ շնորհակալ են Իվանիշվիլիին: Ինչպես ինձ այստեղ պատմեցին, յուրաքանչյուր ընտանիքից նվազագույնը մեկ մարդ աշխատում է կամ Իվանիշվիլիի կեցավայրի բարեկարգման աշխատանքներում կամ ծառերի տեղափոխման գործընթացում, կամ նրա այլ նախագծերում:

«Այդ մարդն ամեն ինչ կարող է, դրա հետ ի՞նչ կարող ես անել: Մի քիչ փող է տալիս կարիքավորներին, ո՞վ դրանից կհրաժարվի: Մարդն Աջարիան ու Գուրիան տեղերով փոխել է, իսկ Նաթանեբին՝ տեղափոխել Շեքվեթելի», – ինձ ասաց միջին տարիքի տեղացի, որին ես տարա մինչև կենտրոնական մայրուղի:

Տարօրինակ հոբբի

Վրաստանի ամենահարուստ մարդն ասում է, որ բազմամյա ծառերը նրա հոբբին են և գլխավոր հետաքրքրությունը և դրանով նա ոչ ոքի չի խանգարում:
«Ես ճոխության մեջ չեմ ապրում: Թանկարժեք իրեր, հագուստ կամ այլ հարմարություններ չունեմ, որի պատճառով ինձ անհարմար կարող եմ զգալ: Ես այդ հետաքրքրությունն ունեմ… Սակայն ես համաձայն եմ այն հարցի հետ, որ դա երևի թե չափազանց է այդքան գումար ծախսել ծառերի տեղափոխման վրա», – «Լիրիոդենդրոն» ֆիլմում ասում է Իվանիշվիլին, որը նկարահանել է նրան պատկանող GDS հեռուստաընկերությունը, և որն ամբողջությամբ նվիրված էր օլիգարխի անսովոր հոբբիին:
Որքան արժե մեկ ծառի տեղափոխումը՝ կարելի է պատկերացնել՝ ողջ գործընթացի մասշտաբայնությունից դատելով:
«Ֆորբս» ամսագրի այս տարվա վարկանիշի համաձայն՝ Իվանիշվիլին միլիարդատերների ցուցակում 367-րդ տեղն է զբաղեցնում: Նրա կարողությունը ենթադրաբար 4,5մլրդ դոլար է գնահատվում: Կարողության մի մասը նա ծախսում է արվեստի գործերի վրա: Նրա հավաքածուում է Պիկասոի վրձնին պատկանող «Դորա Մաարը կատվի հետ» կտավը կա, որի համար 95մլն դոլար է վճարել, ինչպես նաև Ֆրիդա Կալոյի նկարները: Նրա տանն ապրում են էկզոտիկ կենդանիներ՝ վագրաձի, պինգվիններ և անգամ շնաձուկ:
Իվանիշվիլին քնում է վրացիների համար անսովոր ժամի՝ 10-ին, իսկ հեռուստահաղորդումներում սիրում է խոսել հագեվերլուծության, Նիցշեի և Ֆրեյդի մասին: Ասում է, որ ինքն էլ է աշխատում մարդու էության մասին գրքի վրա: 2011թ-ին նախքան Իվանիշվիլիի իշխանության գալը Թբիլիսիի օդանավակայանում ձերբակալեցին նրա ընկերոջը, որը օլիգարխի համար Մոսկվայից օկուլտային հանքանյութեր և գրականություն էր բերում:
Իվանիշվիլիի ինչի՞ն են պետք հսկայական ծառերը: Այդ մասին ես շատերին հարցրի ծովափին:
«Նա փող ունի, այդ պատճառով էլ անում է այն ամենն, ինչ ուզում է». այսպիսին էր ամենատարածված պատասխանը: Այդպես է կարծում նաև Քեմալ Սարուխանիշվիլին՝ Մախինջաուրիի բնակիչը, որն ամեն օր ծովափով զբոսնում է թոռների հետ, որպեսզի նայի կոնտեյների վրա բեռնված ծառին:
http://www.youtube.com/watch?v=JAHhHr-tIAo

Ավելի օրիգինալ վարկածներ էլ կային: Օրինակ, ոմանք վստահ են, որ Իվանիշվիլին անտեղի չէր ծախսի այդպիսի փողեր, և իրականում հսկայական ծառերի տակ այլ ինչ-որ կարևոր գաղտնիք կա. «Ասում են, նա գրկում է այդ ծառերն ու էներգիա ստանում դրանցից»: Իսկ ոմանք կարծում են, որ նա ուզում է պատմության մեջ մտնել՝ բացառիկ դենդրոպարկ ստեղծելով:
Լսել եմ նաև այսպիսի վարկած. «Գուրիայում, որտեղ նրա կեցավայրն է, թթվածինը չի հերիքում: Այդ պատճառով էլ նա Աջարիայից ծառերը տանում է, որ լավ օդ շնչի»:
«Ինչի՞ համար է հավաքում բացառիկ ծառերը: Դենդրոպարկ ստեղծելու համար, որը հանրության համար բաց կլինի», – սա արդեն Իվանիշվիլիի «Քարթու» հիմնադրամի ներկայացուցիչ Գոերգի Ուձիլաուրին է ասում:
Սակայն միաժամանակ նա ասում է, որ Իվանիշվիլին պարտավոր չէ դենրոպարկը պետությանը փոխանցել, և դա կախված է նրա բարի կամքից:
«Եթե ես ինձ մոտ կարող եմ դենդրոպարկ ստեղծել, եթե ես ֆինանսական հնարավորություններ ունեմ, ես դա կանեմ: Եթե հարկ համարեմ, որ դենդրոպարկ այցելելու համար գին է պետք սահմանել, կսահմանեմ: Եթե ոչ, կբացեմ, քանի որ դա իմ մասնավոր սեփականությունն է»,  – բացատրում է Ուձիլաուրին:

Մայիսի վերջին բոլոր «պահեստավորված» ծառերը, որոնք ես տեսել եմ ծովափին, պետք է տեղափոխվեն նրա տուն: Ինչպես ասում են, ծառերի տեղափոխման գործընթացը կդադարեցվի մինչև սեպտեմբեր, քանի որ ամռանը ծառերը խորհուրդ չի տրվում տեղափոխել: Բացի այդ, Աջարիայում մեկ ամիս անց հանգստյան սեզոն կսկսվի:
«Սեպտեմբերից կրկին կվերականգնենք աշխատանքը», – ասում է Ռեզոն: Նրա համար այդ աշխատանքը կարևոր է. նա երեք փոքր երեխա ունի:

Ես կանգնած եմ Շեքվեթելիում՝ ցանկապատի մոտ, որն առանձնացնում է միլիարդատիրոջ առանանձատունը, և փորձում եմ տեսնել, թե ինչ է տեղի ունենում ներսում: Խճաքարով պատված ճանապարհով անվերջ շարժվում են հսկայական բեռնատար մեքենաներ՝ փոշու ամպեր ստեղծելով: Կարծես դիտմամբ, որ ոչինչ չերևա:
Սակայն երբեմն, երբ դադարը ձգվում է, և փոշին՝ հասցնում նստել, սոճիների արանքից շատ բարձր, կմախքի նման ծառի ուրվագիծ է երևում՝ գրեթե առանց տերևների: Դա դարավոր կակաչենին է, Վրաստանում լեգենդ դարձած լիրիոդենդրոնը՝ առաջին ծառը, որն այստեղ է տեղափոխվել նախորդ տարվա գարնանը: Եվ այստեղ ես կրկին հիշում եմ Սուրմավա ընտանիքի հաճարենին՝ միակ անհնազանդ ծառը, որը խաթարել է Իվանիշվիլիի պլանները:

Աջարիայից վերադառնալիս Ուռեկի գյուղի մոտ ես մանրաքարով մեծ բեռնատար տեսա:
– Ծա՞ռ եք տեղափոխում, – հարցնում եմ՝ ավտոմատ կերպով պատրաստելով ֆոտոխցիկը:
– Ի՞նչ ծառ, գենացվալե՛: Հյուրանոց ենք կառուցում, – պատասխանում է վարորդն ինձ արդեն հայտնի երկակի ժպիտով, որը ես բազմաթիվ անգամ հանդիպել եմ այս տեղանքում միլիարդատիրոջ տարօրինակ հոբբի մասին զրուցելիս:

* Հոդվածի հեղինակ՝ Սոֆո Բուկիա, JAMnews-ի թբիլիսյան խմբագիր