Ֆիզիկների, «լիրիկների» ու հայկական մաթեմատիկական մեքենաների մասին

Երկրորդ աշխարհամարտից հետո Խորհրդային Հայաստանի ղեկավարներին հաջողվեց Մոսկվային համոզել, որ Հայաստանում հնարավոր է ու պետք է զարգացնել տեխնոլոգիաները: Արդյունքում ստեղծվեցին հայկական գիտահետազոտական կենտրոններ, որոնք շատ արագ վերածվեցին առաջատար ինստիտուտների։

Այդ տարիների գիտական մտքի ու դրա համատեքստում Երեւանի պատմության, ճարտարապետության ու մշակույթի մասին պատմող «Մարդիկ եւ մեքենաները. հայկական առաջին համակարգիչների ստեղծման պատմությունը» գիրքը ներկայացվել է Newmag հրատարակչության Winter Fest-ի ընթացքում:

Գրքի գլխավոր գործընկերը DataArt ՏՏ ընկերությունն է, հեղինակները՝ DataArt-ի աշխատակիցներ Ալեքսեյ Պոմիգալովը, Ալեքսանդր Անդրեեւը եւ Իլյա Կորոբովը:

DataArt ընկերությունը տարիներ առաջ ստեղծել է առցանց թանգարան, որում ներկայացված է տեղեկատվական տեխնոլոգիաների զարգացման ընթացքն Արեւելյան Եվրոպայում ու հետխորհրդային երկրներում: Newmag հրատարակչության հետ համագործակցությամբ, թանգարանում ներկայացված ինֆորմացիան դրա ստեղծողները վերածել են գրքի:

«Փորձել ենք այդ տարիների պատմությունն այնպես ներկայացնել, որ հետաքրքիր լինի ցանկացած մարդու: Պարտադիր չէ, որ ընթերցողն առնչություն ունենա ինժեներական գործին, ծրագրավորմանը կամ ՏՏ այլ ուղղվածությանը», - Newmag Winter Fest-ի ժամանակ ասել է հեղինակներից Ալեքսեյ Պոմիգալովը:

«Թեեւ մենք հայ չենք, այլազգի ենք, բայց կարծում ենք՝ գիրքը լավ իմաստով հայրենասիրական է ստացվել», - կատակել է հեղինակներից Ալեքսանդր Անդրեեւը:

Newmag Winter Fest-ին ներկա ՀՀ Ազգային ժողովի փոխնախագահ Հակոբ Արշակյանը կարեւորել է նման աշխատանքներն ու հիշել DataArt միջազգային ընկերության ղեկավարների հետ իր առաջին հանդիպումը՝ ՀՀ բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարի պաշտոնում.

«Այսօր DataArt-ը Հայաստանում 250-ից ավելի աշխատակից ունեցող մեծ ընկերություն է ու ուշագրավ է, որ ստեղծում է գիրք Մերգելյանի ինստիտուտի մասին, որով տպավորված եկել էր Հայաստան», - նշել է Հակոբ Արշակյանը:

Գիրքը գրվել է ռուսերենով եւ թարգմանվել հայերեն: Հեղինակների խոսքով՝ գրքի վրա աշխատանքի ընթացքում լեզվական բարդություններ չեն եղել, քանի որ Խորհրդային Հայաստանում մեքենաշինության վերաբերյալ ամբողջ ինֆորմացիան հիմնականում ռուսերենով էր:

«Գիրքը տեխնիկական գիտությունների մասին չէ, սա պատմություն է, որը ցույց է տալիս մի կարեւոր դրույթ՝ առանց անցյալի չկա ապագա, ու այսօր մեր ձեռքբերումները հենվում են հենց այս ֆանտաստիկ պատմության վրա», - ասել է գրքի թարգմանիչ Դավիթ Սարգսյանը:

Գրքում մեքենաշինական գործընթացներից բացի, ներկայացված է այդ տարիների պատմական ու մշակութային համատեքստը: Անդրադարձ կա հայրենադարձությանը, Երեւանի ճարտարապետությանն ու քաղաքի զարգացմանը:

«50-ականների, 60-ականների Հայաստանում զարմանալի կերպով համընկան մի քանի գործոններ: Առաջինը՝ հայրենադարձությունն էր. ամբողջ աշխարհից մարդիկ վերադառնում էին հայրենիք ու Հայաստանը դառնում էր մի փոքրիկ հանրապետություն, որն անմիջական կապ ուներ աշխարհի հետ, ու այդ կապը պայմանավորված չէր Մոսկվայով: Երկրորդ գործոնը հանճարեղ գիտնականների ի հայտ գալն էր», - ասել է Ալեքսանդր Թամանյանի անվան Ճարտարապետության ազգային թանգարան-ինստիտուտի տնօրեն, լրագրող Մարկ Գրիգորյանը, որի բազմաթիվ մեկնաբանություններ տեղ են գտել գրքում:

«Հանճարներից մեկը Սերգեյ Մերգելյանն էր, երկրորդը՝ Վիկտոր Համբարձումյանը, եւ երրորդ գիտական հանճարները Ալիխանյան եղբայրներն էին: Այդ տարիներին Սերգեյ Մերգելյանն ու Ալիխանյան եղբայրները սկսեցին Մոսկվայից, Լենինգրադից եւ Կիեւից Հայաստան հրավիրել այն այլախոհ մասնագետներին, որոնց հնարավորություն չէին տալիս զբաղվել գիտությամբ: Հայաստան սկսեցին գալ տաղանդավոր գիտնականներ՝ իրենց հետ բերելով այլախոհություն, մտքի ազատություն, իսկ առանց մտքի ազատության չկա գիտություն»:

Գրքի ներկայացումը վարող «Մեդիամաքս» մեդիա ընկերության տնօրեն Արա Թադեւոսյանը հիշել է այդ տարիների ֆիզիկների ու «լիրիկների» մշտական «բախումը».

«Անձնական գաղտնիք բացեմ՝ Մարկ Գրիգորյանն իմ դպրոցական ուսուցիչն էր, ու ինձ համար անակնկալ էր իմանալ, որ նա, իմ կարծիքով մինչեւ ուղն ու ծուծը լինելով հումանիտար, որոշ ժամանակ աշխատել է Երեւանի ավտոմատ կառավարման համակարգերի գիտահետազոտական ինստիտուտում (ԵրԱԿՀԳՀԻ)»:

Մարկ Գրիգորյանն էլ նշել է՝ այո՛, կոնֆլիկտը կար, բայց ֆիզիկներն ու «լիրիկները» նաեւ անհավանական ընկերներ էին:

Զարմանալի չէ, որ գրքի առաջին էջերին բանաստեղծ Իոսիֆ Բրոդսկու եւ Ալիխանյան եղբայրների լուսանկարն է՝ Երեւանի Ֆիզիկայի ինստիտուտին կից Գիտավանում:

«Ֆիզիկներն ու լիրիկները կարող էին ժամերով վիճել՝ ի՞նչն է ավելի կարեւոր՝ ծովագնացության ռոմանտիկա՞ն, թե՞ ճշգրիտ թվերը, որոնք կարող են մեզ տիեզերք հասցնել: Հենց այս վեճերն էին հանգեցնում անհավանական ընկերության», - հիշել է Մարկ Գրիգորյանը:

«Եթե վերադառնամ 60-ականների, 70-ականների Հայաստանի ազատության միջավայրին, պետք է նշեմ երեք վայր, որտեղ կարելի էր անկարելին: Առաջինն աբսուրդային կհնչի՝ «КГБ» ակումբն էր. դե երեւի КГБ-ն հոգնել էր վազել բոլոր այլախոհների հետեւից ու մտածել՝ ավելի լավ է ինքնակամ գան մեզ մոտ: Հիշում եմ՝ այն ժամանակ կատակում էինք, թե երբ Վիսոցկին իմացել է, որ Երեւանում ելույթ է ունեցել «КГБ» ակումբում, շոկ է ապրել: Երկրորդ նման վայրը Արվեստի գործիչների հայկական տունն էր, երրորդը՝ Ֆիզիկայի ինստիտուտի Մշակույթի տունը: Այս երեք տեղերում էին հանդիպում ֆիզիկներն ու լիրիկները, եւ կարելի էր անկարելին», - ասել է նա:

Յանա Շախրամանյան

Լուսանկարները՝ Էմին Արիստակեսյանի