Համարձակ, սուր և անկողմնակալ վեպ
Երբ դու փոխվում ես, աշխարհը քո շուրջ ևս փոխվում է: Եվ երբ աշխարհն է փոխվում , քեզանից ակնկալում է նույնը՝ ինքնակազմակերպվել և ադապտացվել ժամանակի թելադրանքին կամ կորչել քաոսի մեջ: Իսկ քաոսն ամենամեղմ բառն է, որ կարելի է օգտագործել նկարագրելու համար 1930-ական թվականներին նախկին ԽՍՀՄ-ի տարածքում տիրող իրականությունը. ավելի բնորոշ են սարսափ, ողբ, անճարություն, չմարող տագնապ, ապագայի հանդեպ հավատի կորուստ ու փլուզում բառերը:
Խորհրդային Միության պատմության ամենաարյունարբու ժամանակահատվածի մասին ընդունված չէ շատ խոսել: Կարելի է գտնել բազմաթիվ գրքեր, որտեղ խոսվում է Առաջին համաշխարհային պատերազմի մասին, էլ ավելի շատ ստեղծագործություններ են նվիրված Երկրորդ համաշխարհայինին, բայց այս երկու աղետների միջև ընկած մեկ այլ իրական աղետ չգիտես ինչու անտեսվում է: Գուզել Յախինան եկել է լրացնելու այդ բացը:
Իր համարձակ, սուր և անկողմնակալ վեպով նա ցույց է տալիս Իոսիֆ Ստալինի օրոք կատարվող բազմաթիվ վայրագություններն ու ապօրինությունները՝ մասնավորապես կուլակաթափման ծրագիրը: Այս ամենը մենք տեսնում ենք մի քանի աղավաղված ճակատագրերի պատմության ներքո՝ ամբողջ կյանքում միայն դառնություն տեսած երիտասարդ թաթար կնոջ՝ Զուլեյխայի աչքերով, բազմաթիվ կյանքեր փրկած և տիրող վայրագություններից խելագարված վաստակավոր բժիշկ Վոլֆ Կառլովիչի տեսանկյունից, սեփական ԵՍ-ը, սկզբունքներն ու արժեքները հեղափոխության զոհասեղանին դրած և այդ նույն հեղափոխության ռեժիմի կողմից դավաճանված ու լքված զինվորական Իվան Իգնատովի տեսանկյունից: Զուլեյխայի կերպարով հեղինակը ցույց է տալիս նաև թաթար կանանց բաժին հասած ծանր կյանքը:
Շատ նուրբ է նկարագրված նաև Զուլեյխայի` կրոնի հետ կապված ապրումները, այն թե ինչպես է մահմեդական կինը, ով ամբողջ կյանքում ստացել է խիստ կրոնական դաստիրակություն, սկսում հեռվանալ Աստծուց, ինչ ապրումներ ու մտքեր է ունենում դրա հետ կապված և այլն: Գիրքը նաև մարդու անկոտրուն տեսակի մասին է: Թե ինչպես կարող են ամեն ինչից զրկված, իրենց տներից քշված մարդիկ զրոյից կառուցել նոր համայնք, գտնել կյանքի նոր իմաստ, պայքարել բոլոր դժվարությունների դեմ և հաղթող դուրս գալ:
Հեղինակին հաջողվել է նաև ներկայացնելով իրականությունը չպարտադրել իր կարծիքը: Բոլոր կերպարները ստացվել են իրական՝ իրենց թերություններով, բացասական և դրական կողմերով, իրենց սկզբունքներով: Եթե Զուլեյխայի կամ Վոլֆ Կառլովիչի հանդեպ կարծիք ձևավորելը բարդ չէ, ապա Իվան Իգնատովի դեպքում իր արարքները կարելի է և՛ արդարացնել, և՛ դատապարտել: Այս կերպարն իրոք շատ բարդ և հակասական է ստացվել: Այս գիրքը կարդալու համար չէ, այս գիրքը զգալու, ապրելու, ստալինյան ռեժիմից տուժված միլիոնավոր մարդկանց կաշվի մեջ մտնելու ու նրանց ապրումակցելու և երբեք չմոռանալու համար է: Կարդացե՛ք, չեք փոշմանի: