Հիասքանչ պատում,  որտեղ բացառիկ կերպով ներկայացվում են սերունդների բախումը

«Մարող լույսի ժամանակներում» վեպն ընտանեկան սագա է, որն իր յուրօրինակ կառուցվածքով ու հետաքրքիր մոտեցմամբ ներկայացնում է Գերմանիայի բաժանման ու միավորման ժամանակահատվածներում հայտնված ընտանիքի ու երկրի պատմությունը: Հիասքանչ պատում,  որտեղ բացառիկ կերպով ներկայացվում են սերունդների բախումը, մարդկային հարաբերությունները, սերը և դավաճանությունը: Գերմանիայի համար ամենաողբերգական ու գուցե թե ամենաամոթալի իրադարձություններին՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին, հաջորդում է երկրի մասնատումը: Դաշնակից երկրների կողմից իրականացվում է Բեռլինի բաժանումը: Մասնավորապես ԱՄՆ-ին, Ֆրանսիային, Մեծ Բրիտանիային բաժին հասած շրջաններում ձևավորվուն է Գրեմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետությունը, իսկ արևելյան շրջաններում ՝ Գերմանիայի Դեմոկրատական Հանրապետությունը, արդեն ԽՍՀՄ-ի վերահսկողության ներքո: Երկրի պատմությունը ներկայացվում է ընտանիքի 4 սերունդների միջոցով: Ընտանիքի պապ Վիլհելմը երդվյալ կոմիունիստ է, ով իր կնոջ՝ Շառլոթեի հետ ԳԴՀ է վերադառնում աքսորավայր Մեքսիկայից, որպեսզի ընտանիքն ամնասն չմնա երկրի շենացման գործում: Սակայն անասելի մեծ է լինում Շառլոթեի ունեցած հիասթափությունը, որը ծնվում է երկիր վերադառնալու և գնացքից իջելու առաջին իսկ պահից: Նրա պատկերացումները բախվում են գոյություն ունեցող դաժան իրականությանը: Վեպում Շառլոթեն ներկայացվում է, որպես գործկանական կնոջ կերպար՝ ով մանկությունից սկսած, գուցե թե անգիտակցաբար, պայքարի էր մտել հակառակ սեռի հետ՝ ապացուցելու, որ ինքն էլ ունի հավասարազոր իրավունքները: Այս կերպարում խիստ ցայտւն կերպով է ներկայացվում մանկական «տրավմա» կոչվածը, որը սակայն, Շառլոթեի պարագայում հանդես է գալիս որպես մոտիվացիա: Նա թաքնված բերկրանք է զգում, երբ իմանում է, որ եղբայրն ի չիք է դարձրել մոր բոլոր երեզանքներնը՝ դառնալով համասեռամոլ։ Շառլոթեի մոտ անասելի ցանկություն է առաջանում կանգնել մոր առջև և պատմել իր հաջողությունների մասին, դրանով իսկ ապացուցելով, որ ժամանակին անադար է վարվել իր հետ: Շառլոթեի համար անհասկանալի է թե ինչպես կարող է Վիլհելմն այդքան հաջողություններ ունենալ, քանի որ վերջինս զուրկ է բոլոր հնարավոր տաղանդներից: Անգամ լինելով պատկառելի 80 անց տարիքում՝ նա շարունակում էր կազմել իր կյանքը նորովի ապրելու հետագա պլանները, բայց արդեն առանց Վիլհելմի: Սակայն իրականությունը սպասելիքներից այլ էր։ Վիլհելմի մահից հետո նախկին գործունյա ու աշխույժ Շառլոթեից ոչինչ չի մնում, քանի որ պայքարի մղող իր շարժիչ ուժն այլևս գոյություն չուներ: Ի տարբերույթուն գործունյա Շառլոթեի, Իրինան տիպիկ «տան կնոջ» կերպար է: Նա չի հետաքրքրվում քաղաքականությամբ, իր «քաղաքականությունն» իր ընտանիքի բարօրությունն է: Ներքին անսահման պատասխանատվության զգացումը, մոր հանդեպ ունեցած որդիական պարտքը, կնամոլ ամուսնու՝ Կուրտի դավաճանությունները, սկեսուրի՝ Շառլոթեի քմահաճույքները, մոր ՝ Նադեժդա Իվանովնայի անվերջ փնթփնթոցները, որդու՝ Ալեքսանդրի տնից հեռանալը Իրինայի երբեմնի ամուր նյարդային համակարգը շարքից հանում են: Իրինայի համար ամենասպասված ու ամենաերջանիկ պահն ամանորն է՝ ժամանակահատված, երբ ընտանիքը հավաքվում է իրար գլուխ, երբ որդին, թեկուզ ժամանակավոր, վերադառնում է տուն, երբ ինքը հրաշագործ փերու պես մեկը մյուսի հետևից պատրաստում է համեղագույն ուտեստները: Ամեն անգամ մեծագույն քինախդրությամբ մերժում է որդու հերթական ընկերուհու կողմից նրան օգնելու առաջարկները, քանի որ կյանքում մնացած միակ վայրը, որտեղ ինքը կարող էր ստեղծագործել, ինքանդրսևորվել ՝ խոհանոցն էր, և ընդունել ինչ-որ մեկի օգնությունը կնշանակեր հրաժարվել «շերեփ»-ից, որն իր համար տանտիրուհու մեծագույն խորհրդանիշն էր: Վիլհելմի ծննդյան 90-ամյակի օրն Ալեքսանդրը անցնում է պատի հակառակ կողմ՝ մորը հասցնելով վերջնական կործանման: Ընտանիքի պապի՝ երդվյալ կոմունիստ Վիլհելմի համար անընդունելի է «պարտվողների ընտանիք»-ի գլուխը լինելը: Վիլհելմի համար կատարյալ կոմունիստի կերպարն Իրինան է, ով մասնակցել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին, կատարյալ հիասթափություն են որդիները՝ Վերները զոհվել է ԽՍՀՄ-ում, մյուս որդին՝ Կուրտն անխնա կերպով օգտագործելով իր աքսորված լինելու հանգամանքն, ստիպում է շրջապատին ապրել մեղքի և պարտքի զգացումով, իր կրած զրկանքների ու ապրած ծանր կյանքի համար: Կուրտ այան կոմունիստը չէր, որին կերազեր տեսնել տեսնել Վիլհելմը: Կուրտի կերպարի միջոցով արդեն զգացվում է կոմունիզմ երևութի հանդեպ թեթև ընդվզումները: Նրա համար կոմունիստական հասարակարգն այնքան էլ իդեալական ու անսխալական չէ, ավելին՝ ժամանակ առ ժամանակ նույնիսկ ծիծաղելի ու անընդունելի: Հոգեբանական առումով Կուրտի կերպարը բավականին հետաքրքիր է. նա անմնացորդ սիրով է սիրում կնոջը՝ Իրինային, սակայն պարբերաբար տրվում է նրան դավաճանելու գայթակղությանն ու ամեն անգամ խղճի մեծագույն խայթ է զգում: Կյանքի մայրամուտին, բազմաթիվ կաթվածներից հետո, երբ Կուրտի մոտ մնացել էր միայն սնվելու բնազդը, կնոջ նկարը տեսնելուց հետո՝ մեծագույն ջանքերի գնով կարողանում է արտաբերել Իրինայի անունն ու արտասվել: Ալեքսանդրն ինքնափնտրտուքի մեջ գտնվող ամենավառ կերպարն է: Բավականին վաղ տարիքում լքելով հայրական տունը, որոշում է կազմել սեփական ընտանիքն՝ անակնկալի բերելով անգամ ծնողներին։ Սակայն որոշ ժամանակ անց լքում է նաև իր երեխային ու կնոջը (հետագայում որդին պիտի հիշեր նրան որպես մեկին ով կողքի սենյակում անվերջ ծեծում էր կնոջը): Սա յուրօրինակ փախուստ էր, քանի որ, լքելով ընտանիքը նա բնակություն է հաստատում մի լքված բնակարանում՝ ծայրահեղ աղքատության մեջ, հրաժարվելով ծնողների օգնությունից որոշում է կայացնում նաև կիսատ թողնել ուսումը փորձելով վերագտնել ինքն իրեն: Տարիներ հետո, երբ որպես դատավճիռ, ի հայտ է գալիս անբուժելի հիվանդությունը Ալեքսանդրը կրկին դիմումի է փախուստի, այս անգամ լքելով իր հույսին մնացած, բանականությունը կորցրած ու ընդամենը մի քանի ռեֆլեքսով ապրող հորը: Իր հետ տանելով Կուրտի վերջին խնայողությունները մեկնում է Մեքսիկա՝ երկիր, որը տատի՝ Շառլոթեի պատմություններում ներկայանում է որպես դրախտավայր, որպես անիրական, երազային երկիր, որտեղ հնարավոր է բուժել անգամ դատավճիռ հանդիսացող հիվանդությունը: Անգամ այն գիտակցումը, որ կյանքի վերջին օրերն է ապրում չեն ստիպում նրան գրել սիրելի կնոջն այն բաղձալի նամակ, որում կասվեր երկար սպասված սիրո խոսովանությունը: Մարկուսն տիպիկ ժամանակակից երիտասարդ է: Մարկուսի մոր և մոր ամուսնու հետ վեճի թեմաները Մարկուսի թմրանյութերի հանդեպ մեխագույն սերն ու հետաքրքրությունն է, որը հակադարձ համեմատական է դասերի հանդեպ հետաքրքրությանը: Չնայած այն հանգամանքին, որ Մարկուսն ամբողջ կյանքում ատում էր հորն ՝ նրան մեղադրելով իրեն լքելու, իրենով երբևէ չհետաքրքրվելու մեջ, միևնույնն է սեփական հետաքրքրությունը բավարարելու կամ գուցե թե հարազատների հանդեպ կարոտնը մեղմելու համար մեկնում է տատի՝ Իրինայի թաղմանը և մինչդեռ ապրում է հերթական հիասթափությունը ՝ հայր չի ճանաչում նրան: «Մարող լույսի ժամանակներում» վեպում խորն են հոգեբանական շերտերը, կերպարային համակարգում յուրաքանչյուրն ընթերցող կարող է գտնել իրա համար համակրելի մեկին, միաժամանակ կարող է չհամաձայնվել կյանքի հանդեպ ունենցած նրանց մոտեցումների հետ: