[ Զինվորի օրագիր -18 ] Զենքի հետ անգույշ վարվելու կամ սպանության զոհերը ոչ թե պարզապես զինվորներն են, այլ զինակից ընկերները. ահա, թե ինչու
Անհայտ հանգամանքներում սպանվել է զինծառայող: Իրավապահներն արդեն քննում են միջադեպը: Կարծում եմ` լուրը ձեզ էլ է հասել` հեռուստաեթերից, մամուլից, ինտերնետից: Հետո, լրահոսը բերում է սկանդալներ, քաղաքական որոշումներ ու ուշադրությունը փոխվում է:
Բանակում զինվորի զոհվելու մասին լուրը այլ կերպ ես իմանում: Առավոտյան տողանին հրամանատարը տեղեկացնում է մահվան մասին, ներկայացնում մանրամասները: Այդ մանրամասները ինքնանպատակ չեն, դրանք անհրաժեշտ են այն չկրկնելու համար:
Բոլորին զայրացնում ու հուսահատեցնում են ներքին տարաձայնության պատճառով սպանությունները: Մոտ երկու տարիների ընթացքում մենք էլ, շարահրապարակում կանգնել, շատ ենք լսել, ինչպես են երկու արկածախնդիրներ զենքով կատակել, մրցել ու վերջում… տուժել: Ազատությունը չափելի չէ, այն էլ դիրքերում, այն էլ առանց խիստ հսկողության: Զինվորները պոստերում երբեմն շրջում են հողաթափերով, շապիկով ու անթրաշ: Ամեն ինչ այստեղից է սկսվում: Երբ հացը, ջուրը կա, հերթապահությունն իր հունով ընթանում է, հակառակորդն էլ լուռ է, սկսում են ձանձրանալ, պարապությունից, անցնում են անկանխատեսելի քայլերի:
Չար կատակ կամ դժվաբտ պատահար: Իրականում և հիմնականում այսպես են սկսվում ողբերգությունները՝ կատարվում է դիրքում, արձագանքները հնչում են ինտերնետում, իսկական ողբերգությունը շարունակվում է զոհվածի տանը: Վերջինն ամենաահավորն է: Ու հենց այդ ժամանակ ես հասկանում մի քանի պարզ ճշմարտություն:
- Ժամկետայինները, որ միմյանց են վնասում, կրակում, ծեծում, օրենքը խախտում են ամենաանկայուն տարիքում: Այդ շրջանում նրանք ամենաշատն են սխալվում, ավելի կարճ դատում ու միանգամից գործում: Հեռու մի գնացեք, ուշադրություն դարձրեք նրանց հասակակից ուսանողներին: Կռիվների էպիկենտրոնում հենց 18-ից 25 տարեկաններն են:
- Պոստերում ծառայողները հասակակիցներ են, բայց մտածողությամբ, կրթությամբ, դաստիարակությամբ ու մարդկային որակներով` տարբեր: Լարվածությունը բախումների հիմնական պատճառն է, իսկ հետևանքը կարող է դառնալ զինվորի կյանքը: Ընդ որում, բախման պատճառ կարող է դառնալ ամեն ինչ` սկսած անզգույշ բառից մինչև առաջին հայացքից սովորական անեկդոտ, օրինակ քյավառցու մասին, որը հենց Գավառից եկած երիտասարդը կարող է ցավոտ ընկալել:
- Որքան էլ աբսուրդային է, բայց կռվի պատճառ դառնում են ոչ թե ուղղակի զինվորները, այլ հենց զինակից ընկերները, քանի որ անընդհատ են իրար հետ շփվում, հետևաբար սուր են ընկալում ամեն ինչ: Հետևաբար, և վեճի և զենքի հետ անզգույշ վարվելու դեպքում տուժում է հենց զինակից ընկերը:
Ինքնասպանությունները, թեև վերջին շրջանում շատ քչացել են, բայց դեռ կան: Ընդ որում ավելի ծանր է լսել արձագանքը, հատկապես ծնողի, երբ չեն հավատում իրականությանը: Որևէ ծնող չի հավատում տեղի ունեցածին, միանգամից հայտարարում են, որ գործը կոծկում են: Իրականում այդքան էլ հեշտ չէ գործը կոծկել, գոնե հիմա (այո, 90-ականներին եղել են դեպքեր, երբ գլխի երեք վնասվածքով զինվորի գործը համարել են ինքնասպանություն, բայց դա նախկինում էր: Հիմա ամեն մի ինքնասպանության գործ մամուլի ու սոցցանցերի ուշադրության կենտրոնում է, հետևաբար աղաղակող սպանությունը չի կարող որևէ կերպ վերաորակավորվել որպես ինքնասպանություն):
Առաջինը դեպքի վայրը զննում, զինծառայողներին հարցաքննում են ռազմական ոստիկանները, նրանք են համադրում ցուցմունքները, կեղծելու դեպքում ժամկետայինների պատմություններն անխոս չեն համընկնի, մանավանդ այդ հոգեվիճակում կլինեն անորոշ ու դժվար թե հավատ ներշնչեն:
Զինվորը ինքնասպանություն գործում է մեծ մասամբ զինակցի՝ ժամկետային զինվորների, կրտսեր սպաների պարբերաբար ու չավարտվող ճնշումներից: Հետևաբար գործը չի կարող չպարզվել, որովհետև նրանք ամենակարող չեն, որ ծլկեն, ոչ էլ որևէ մեկին ունեն, որ կաշին փրկեն: Հետևաբար նրանք չեն կարող խուսափել պատասխանատվությունից:
Ընթերցողներն ու իմացողները գրեթե միշտ միանշանակ են մեկնաբանում՝ զոհվածը ճիշտ է, սպանողը՝ ոչ: Գուցե այդպես է: Երբեմն ես էլ այդ կարծիքին եմ, որ ինչ էլ լինի՝ սպանելը, ճիշտ լուծում չէ, ամենասխալն է: Բայց այս ամենը սառը մեկնաբանության կարիք ունի: Հավատացեք, դեպքից հետո երկուսն էլ նույն կարգավիճակում են հայտնվում, պարզապես մեկը բացակայում է ֆիզիկապես, մյուսը հոգեպես: Ցավալի է, երբ զոհվում է զինծառայողը, նրան այլևս չես վերադարձնի: Մյուս դեպքում՝ մեղավորը նույնպես կորած մարդ է, դատապարտվում է ազատազրկման՝ առնվազն 10 տարի ժամկետով: Կարծում եմ՝ միջադեպի մասին բոլոր զորամասերում և զինծառայողների առաջ խոսելիս բավական չէ ներկայացնել միայն պատահարի մանրամասները, զոհվածի տվյալն ու բնակության վայրը, անհրաժեշտ է նաև զորքին ներկայացնել այն հեռանկարը, որ սպասում է այդպիսի քայլից հետո, ընդ որում գործի քննության մասին պարբերաբար տեղեկացնել ծառայողներին: Շատ էական է զինվորներին տեղեկացնել նաև դատավճռի մասին. այն զգաստացնող ինֆորմացիա է, վստահ եմ:
Իմ հիշողությունից երբեք չի անհետանա 2013-ի ամենաղմկահարույց գործը, շարքային Լյուքս Ստեփանյանի սպանությունը: Մայիսի 15-ին պահակակետում տեղի ունեցած զրույցը վերածվել էր լեզվակռվի ու հետո հրազենային հրաձգության: Լյուքսը մահացավ, կրակոցն արձակած ժամկետային Դավիթը դատապարտվեց 17 տարվա ազատազրկման: Հիմա այդ օրինակն եմ պատմում ընկերներիս, թող դաս լինի բոլորին, նրանց էլ, մյուսներին էլ, ով կկարդա, կզորակոչվի ու կծառայի: Սխալի համար, ծայրահեղ դեպքում ապտակելը գուցե ներելի է ու մոռացվող:
Զինվորի օրագրի նախորդ մասերը
Զինվորների անփորձանք ծառայությունը երաշխավորելու ու նրանց վարքուբարքին հետևելու պարտականությունները դրված են անձնակազմերի անմիջական հրամանատարների վրա՝ լեյտենանտից – մայոր: Ամբողջ գնդի գլխավոր պատասխանատուն հրամանատարի անձնակազմի հետ տարվող աշխատանքների գծով տեղակալն է՝ զամպալիտը: Այստեղ էլ անհանգստացնող հարցն է: Զամպալիտը պարտավոր է և պետք է ճանաչի բոլոր զինվորներին, նրանց հետ մերթընդմերթ զրուցի, ծանոթ լինի նրանց ընտանեկան դրությանը, հոգեվիճակին, խառնվածքին, մի խոսքով, պատկերացում կազմի, թե ինչպես շփվել տղայի հետ, ինչպես խուսափել անդառնալի հետևանքներից:
ԱՀՏԱ տեղակալի գործն է՝ իմանալ յուրաքանչյուրին: Օրինակ, հրամանատարները սառը մարդիկ են, ավելի մեծ մասշտաբի խնդիրներ կատարելով, զորքին կարգապահ լինելու սիմվոլ ծառայելով: Զորամասի շտաբի պետերը երկրորդ հրամանատար են, գրեթե նույն բնութագրով, քիչ են շփվում զինվորի հետ, աշխատում են սպաների միջավայրում: Հրամանատարների մարտական գծով տեղակալները սովորաբար լինում են ավելի կոպիտ, պահում են հեռավորությունը, չեն ժպտում զինվորի դեմքին, մինչդեռ զամպալիտները պետք է լինեն զինվորի ընկերը, որ կարողանան բոլոր տեղեկությունները ստանալ, մեկը մյուսի մասին պատմեն, կիսվեն, թեթևանան ու նաև տան բոլոր հարցերի պատասխանները:
Զամպալիտները անուղղակի մեղավոր են բանակում տեղի ունեցող միջադեպերի՝ սպանությունների, ինքնասպանությունների, կռիվների համար: Մյուս կողմից, գուցե տարօրինակ հնչի, սակայն նրանց մեղավորությունն էլ երբեմն արդարացված է: Եթե ծանոթ լինեք նրանց աշխատանքին, կտեսնեք, թե ինչքան զբաղված են՝ փաստաթղթեր պիտի լրացնեն, պաշտոնական բոլոր տեղեկանքները ստանան, քարտեզներ գծեն, կոորդինացնեն միջոցառումներ: Պարզ ասած, զամպալիտները զորամասի մամուլի քարտուղարներն են, զբաղվում են միավորման արտաքին կապերով, լրատվամիջոցներով, հյուրերով, մշակութային միջոցառումներն անցկացնելով: Եվ այս ամենին զուգահեռ պիտի նաև հասցնեն գլխավորը՝ զորքին հետևելը: Հավատացեք բարդ է: 24 ժամն էլ չափազանց քիչ է այս ամենը հասցնելու և անօգտակար, զորամասի բարոյահոգեբանական կայունությունը ապահովելու համար:
Ինքս նույնիսկ վիճակագրություն ունեմ, թե ինչպես է զամպալիտը քննադատությունների ենթարկվել թերանալու համար: Բանակային կորպուսները նրանց մեղադրում են անգործության մեջ, որ փաստաթղթերը թերի են լրացված, կիսատ են կազմված, որ զամպալիտը շատ է ժամանակ անցկացնում զինվորների հետ, մինչդեռ այդ ամբողջ ընթացքում որևէ դեպք զորամասում, դիրքերում չի գրանցվել: Իրականում այդ փոխգնդապետն անընդհատ շրջել է զորանոցներով, պոստերով, զրուցել, լսել երիտասարդներին ու ամեն ինչ խաղաղ է անցել, տարաձայնություններն էլ հարթվել են, վերացել: Նկատողություն ստանալուց հետո զամպալիտը վերադարձել է աշխատասենյակ, սկսել լրացնել բացը, պատրաստել բոլոր զեկույցներն ու հրամանները:
Զորքերում ևս երկու ինստիտուտ է գործում՝ միջանձնային հարաբերությունները բալանսավորելու համար: Երկուսն էլ խիստ սահմանափակ են գործում: Առաջինը գնդերեցներն են: Նրանք զորամասերում են լինում, սովորաբար բարի ու խելացի տղաներ են, պարզապես նրանք դիրքեր միշտ չէ, որ այցելում են, զորամասում էլ ժամանակը քիչ է զինվորի հետ զրուցելու համար: Զորքը ժամանակացույցով ծառայում է, ազատ ժամերին էլ տղերքը նախընտրում են անցկացնել ընկերներով, հեռախոսով խոսելով: Քչերն են, որ կիսվում են հոգևորականների հետ:
Հոգեբան – սպաների առաքելությունն իսկապես կարևոր է ու որոշիչ, մինչդեռ հոգեբանի կողքին սպա բառն արդեն վանող է: Նրանք ամեն ինչ անում են շարքայինի հետ մտերմանալու համար, սակայն զինվորի հետ ուսադիրներով զրուցելը, աստղեր կրելը թույլ չի տալիս ժամկետայինին անկեղծ լինել, բացվել մինչև վերջ: Անկեղծ ասած, զինվորները հոգեբան սպաներին համարում են հրամանատարների սուրհանդակները: Ինձ թվում է նրանց հաստիքները նպատակին կծառայեն, երբ զինվորի հետ շփվեն քաղաքացիական հագուստով, առանց համազգեստի ու սպայի կոչման, կիսվեն իրենց փորձով, ծառայությունն ավելի անցնցում անցկացնելու հուսադրող գաղափարներով, մոտիվացնելով, ժամկետայինին նոր շունչ հաղորդելով:
Սա այն ամենն էր, ինչ այս շաբաթ մտորում էի շարահրապարակում մեկ ժամ անցկացնելիս, հրամանատարի ձեռքի սվոդկան լսելիս: Իսկ այն բաղկացած էր սահմանային միջադեպերից ու զոհերից: Երբ այն կարճ է լինում, նշանակում է սահմանին խաղաղ է: Երբ հանդիպումը երկարում է` նշանակում է, նորից կրակել են կամ կրկին զոհ կա: Ու ամեն անգամ փորձում ես հասկանալ, թե ինչպես և ինչու: Ու թեև ամենահիմնավոր պատճառներին, միևնույն է, դժվար է պարզապես լսել կամ ի գիտություն ընդունել քո հասակակցի մահը:
Տարածել
Կարդա նաև
Գիրք-ճանապարհորդություն տարածության և ժամանակի միջով՝ Փարիզից մինչև սենեգալյան հեռավոր մի գյուղ (տեսանյութ)
«Կյանքը Շառլի աչքերով» / Ազնավուրի անտիպ խոհերն ու խոստովանությունները նկարազարդ անթոլոգիայում (տեսանյութ)
Newmag-ը ներկայացնում է The New York Times-ի 21-րդ դարի 20 գրքերից մեկը / Ջոան Դիդիոնի, «Մոգական մտքերի տարին» (թրեյլեր)
Հոգնած, մոլորված չքնած մայրիկների համար գիրք-դեղատոմս Աստղիկ Նադիրյանից (տեսանյութ)