[Շարունակությունը՝ գրքում] Ֆրենսիս Սքոթ Ֆիցջերալդ. Գիշերն անույշ է

 

Հիմա արդեն քեզ հետ եմ, ի՜նչ անույշ է գիշերը,

 Եվ խավար է իմ չորս դին, լոկ արշալույսն է վերին

Զեփյուռի պես թափանցում սաղարթախիտ թփերը,

Ապա հուշիկ կաթում է մամռակալած կածանին:

ՋՈՆ ՔԻՑ

«Ձոն սոխակին»

ԳԼՈՒԽ ԱՌԱՋԻՆ

1917 թվականի գարնանը, երբ բժիշկ Ռիչարդ Դայ­վերը առաջին անգամ ժամանեց Ցյուրիխ, քսանվեց տարեկան էր` հիանալի տարիք տղամարդու համար, ամուրիի իսկական ծաղկուն հասակ: Նրա երիտասար­դական տարիները համընկան պատերազմական օրերի հետ, սակայն դա չէր անհանգստացնում Դիքին, որով­հետև նա արդեն իրենից չափազանց մեծ արժեք էր ներ­կայացնում՝ չափազանց մեծ ներդրում, որպեսզի գնդա­կի բաժին դառնա: Տարիներ անց նրան թվում էր, որ նույնիսկ ցյուրիխյան իր մենաստանում անգամ թեթևա­կի անգամ չէր խուսափել արտաքին աշխարհից, բայց դրա մասին երբեք վերջնական կարծիք չկազմեց և 1917 թվականին ծիծաղում էր այդ մտքի վրա` ներողամտո­րեն ասելով, որ պատերազմն իր կողքով անցավ: Տե­ղական խորհրդի որոշմամբ նա Ցյուրիխ եկավ՝ ուսումն ավարտելու և կոչում ստանալու, ինչպես ծրագրել էր:
Զվիցերիան մի կղզի էր, որը մի կողմից ողողում էին Գորիզիայից եկող ամպրոպի ալիքները, իսկ մյուս կող­մից՝ Սոմ և Էն գետերը երիզող ջրվեժները: Այդ ժամա­նակ թվում էր, թե գավառներում ավելի շատ կասկածելի օտարականներ կային, քան հիվանդներ, բայց դա սոսկ ենթադրություն էր. Բեռնի և Ժնևի փոքրիկ սրճարան­ներում քչփչացող տղամարդիկ ամենայն հավանակա­նությամբ կա՛մ ադամանդի վաճառականներ էին, կա՛մ էլ շրջիկ առևտրական գործակալներ: Այնուամենայ­նիվ, ոչ մեկի աչքից չէին վրիպում կուրացած, միոտա­նի մարդկանցով և կամ մեռնող մարմիններով լեցուն հանդիպակաց գնացքների շարանները, որ սլանում էին Քոնսթանս և Նոյշաթել կապուտակ լճերի միջև: Գարեջրատներում և խանութների ցուցափեղկերում կախված էին խայտաբղետ ազդեր, որոնք ներկայաց­նում էին 1914 թվականին իրենց սահմանները պաշտ­պանող զվիցերացիներին, դաժանություն ներշնչող երիտասարդներ ու ծերունիներ՝ հայացքները հառած լեռներն ի վար՝ ֆրանսիացիների ու գերմանացիների աղոտ ստվերներին. դրանց նպատակը զվիցերացուն հավատացնելն էր, որ նա ևս կիսել է այդ օրերի վարա­կիչ փառքը: Սակայն կոտորածը շարունակվում էր, իսկ ազդերը խունանում էին, և երբ Միացյալ Նահանգները անսպասելիորեն պատերազմի մեջ մտավ, ոչ մի եր­կիր այնքան չզարմացավ, որքան նրա եվրոպացի քույր հանրապետությունը՝ Զվիցերիան:
Մինչ այդ բժիշկ Դայվերը հասցրել էր պատերազմը տեսնել հեռվից: 1914 թվականին նա Օքսֆորդի ուսա­նող էր և Քոնեքթիքութի նահանգից ստանում էր Ռոդ­զի անվան թոշակ: Հայրենիք վերադառնալով՝ նա վերջին տարին սովորեց Ջոնզ Հոփքինսի համալ­սարանում և ավարտեց 1916–ին: Վախը, որ եթե չշտա­պի, ապա մեծն Ֆրոյդը զոհ կգնա օդային հարձակման, նրան բերեց Վիեննա: Նույնիսկ այդ օրերին Վիեննան զառամյալ էր՝ մահվան սարսափից սառած, բայց Դի­քին հաջողվեց բավականաչափ նավթ ու ածուխ գտնել և Դամենսթիֆգասսե փողոցի իր սենյակում գրել հոդ­վածներ, որոնք հետագայում չնայած ոչնչացվեցին, բայց վերականգնվելով՝ հիմք ծառայեցին Ցյուրիխում 1920 թվականին հրատարակած գրքի համար: Մեզնից յուրաքանչյուրի կյանքում կա սիրելի, հերո­սական ժամանակաշրջան, և հիմա Դիք Դայվերի հա­մար այդ ժամանակն էր: Ընդ որում՝ նա գաղափար ան­գամ չուներ իր հրապուրիչ լինելու մասին. ուրիշներին պատճառած և փոխադարձաբար ստացած հաճույքը նա ամենևին էլ անսովոր բան չէր համարում առողջ մարդ­կանց համար: Նյու Հեյվընում սովորելու վերջին տարին ուսանողներից մեկը նրան անվանեց «Երջանիկ Դիք», և այդ մականունը դեռ երկար հնչում էր նրա ականջին:
— Երջանի՛կ Դիք, դու՝ մեծ փայտիկ,— մրմնջում էր նա կիսաձայն՝ պտույտներ գործելով սենյակում ածխա­ցող վերջին փայտիկների բոցի ներքո:— Ա՜յ թե գուշա­կեցիր, հա՜: Մինչև քո գալը ոչ ոք գլխի չէր ընկել:
1917 թվականի սկզբին, երբ ածուխ ճարելը գնա­լով դժվարացավ, Դիքը վառեց իր հավաքած համարյա հարյուր դասագրքերը, բայց ամեն անգամ հերթական գիրքը կրակը նետելիս նրան հրճվանք էր պատճառում այն վստահությունը, որ անգիր գիտե հատորը և անհ­րաժեշտության դեպքում հինգ տարի անց էլ կկարողա­նա հակիրճ շարադրել բովանդակությունը: Սա կատար­վում էր ցանկացած ժամի` կարիքի դեպքում: Հատակի գորգիկը ուսերին գցած` ուսումնականի անխռով հան­դարտությամբ, որն աշխարհում ամենից շատ է մոտ աստվածային անդորրին, բայց որն, ինչպես շուտով հայտնի կդառնա, մոտենում էր իր վախճանին, նա վա­ռում էր գիրքը գրքի հետևից:
Վախճանի ժամանակավոր ուշացման համար Դիքը երախտապարտ էր իր մարմնին, որը մարզվել էր Նյու Հեյվընի մարզադաշտում, իսկ հիմա՝ ձմռանը, լող էր տալիս Դանուբում: Նա ապրում էր միևնույն հարկա­բաժնում դեսպանատան երկրորդ քարտուղար Էլքինզի հետ: Երբեմն նրանց այցելում էին երկու սիրուն աղջիկ­ներ, և դրանով էլ ամեն ինչ ավարտվում էր, ինչպես և դեսպանատան հետ կապը: Էդ Էլքինզի հետ շփումը նրա մեջ արթնացրեց առաջին տարտամ կասկածը իր սեփական մտքերի խորության նկատմամբ: Երբեմն նրան թվում էր, թե դրանք այնքան էլ չեն տարբերվում Էլքինզի մտքերից, այն Էլքինզի, ով կարող էր թվարկել Նյու Հեյվընի ֆուտբոլի թիմի վերջին երեսուն տարվա բոլոր հարձակվողներին:
«Եվ Երջանիկ Դիքը չի կարող լինել այս խելացի մարդկանցից մեկը, նա պետք է լինի պակաս անձեռն­մխելի, նույնիսկ փոքր–ինչ անկատար: Եթե կյանքը հետք չթողնի նրա վրա, ապա հիվանդությունը կամ ան­հաջող սերը, կամ ինքնանվաստացման զգացումը չեն կատարի այդ գործը, չնայած լավ կլիներ վերակառու­ցել ջարդված մի մասդ, մինչև այն դառնար նախկինից ավելի կատարյալ»:

---

Շարունակությունը՝ գրքում կարդացեք նաև՝

• Ֆրենսիս Սքոթ Ֆիցջերալդ. Մեծն Գեթսբի


• Յունաս Յունասսոն. Հարյուրամյա ծերուկը, որ բարձրացավ պատուհանին և անհետացավ


• Առնո Գայգեր. Ծեր թագավորը իր աքսորավայրում

---

Նա ծաղրում էր իր այդ բացատրությունը՝ համա­րելով դատարկաբանություն և «ամերիկյան». յուրա­քանչյուր անմիտ խոսքի համար մի չափանիշ ուներ՝ ինքն ամերիկացի է: Եվ գիտեր, որ իր անմատչելիու­թյան գինը անկատարությունն էր:
«Ամենալավ բանը, որ ցանկանում եմ քեզ, սի­րելի՛ս,— ասում է Թեքերեյի «Վարդն ու մատանին» ստեղծագործության Սև Փայտիկ փերին,— մի փոքրիկ դժբախտություն»:
Որոշակի տրամադրության մեջ նա կառչում էր իր սեփական բացատրությանը. «Մի՞թե ես մեղավոր եմ, որ Փիթ Լիվինգսթոնը ընտրության օրը նստել էր հանդեր­ձարանում, երբ բոլորը նրան էին փնտրում: Եթե այդպես չլիներ, ես ոչ մի դեպքում թոշակ չէի ստանա, այն էլ՝ այդքան քիչ ծանոթությամբ: Փիթն արժանի թեկնածուն էր, իսկ նրա փոխարեն ես պիտի նստեի հանդերձարա­նում: Գուցե այդպես էլ անեի, եթե իմանայի, որ  որոշ առավելություն ունեմ: Մերսերը վերջին շաբաթները հաճախ էր այցելում ինձ: Ես, անտարակույս, գլխի էի ընկնում իմ առավելության մասին: Բայց ճիշտն ասած՝ տեղին կլիներ, եթե «խենթությունս» բռներ, ու ամեն ինչ փչացնեի»:
Համալսարանում դասախոսություններից հետո նա հաճախ էր քննարկում այդ հարցը երիտասարդ ռու­մինացի մտավորականի հետ, որը համոզում էր նրան՝ ասելով. «Վկայություն չկա, որ Գյոթեն կամ էլ, օրի­նակ Յունգը երբևէ «ներքին հակասություն» ունեցած լինեին բառիս ժամանակակից իմաստով: Դու ռոմանտիկ փիլիսոփա չես, դու գիտնական ես: Հիշողու­թյուն, համառություն և կամք, հատկապես՝ առողջ բա­նականություն: Եթե ինքդ քեզ ճիշտ չգնահատես, հե­տագայում գլխացավանքի մեջ կընկնես: Ժամանակին ես ճանաչում էի մի մարդու, որը երկու տարի շարու­նակ ուսումնասիրում էր զրահակիր կենդանու ուղեղը՝ հուսալով, որ վաղ թե ուշ այդ կենդանու ուղեղի մասին ավելին կիմանա, քան որևէ մեկը: Ես նրա հետ վիճում էի՝ ապացուցելով, որ նա մարդկության գիտելիքների բնագավառը չէր ընդլայնի և որ իզուր էր չարչարվում: Եվ ի՞նչ: Երբ աշխատանքն ուղարկեց բժշկական ամ­սագրին, մերժում ստացավ, որովհետև ամսագիրը հենց նոր ընդունել էր այդ նույն թեմայով մեկ այլ հեղինակի գիտական ուսումնասիրությունը»:
Երբ Դիքը Ցյուրիխ հասավ, նրա աքիլլեսյան գարշա­պարների թիվն ավելի քիչ էր, քան հազարոտնուկինը, բայց և այնպես, եղածը բավական էր: Դրանք ուժի, առողջության և մարդկանց բարություն անելու իղձերն էին, մի ամբողջ ազգի իղձեր՝ ծնունդ առած նախա­մայրերի ստերից, նրանց կեղծ մրմունջներից, որ դռան հետևում գայլեր չկան: Կոչում ստանալուց հետո նա աշխատանքի անցավ Օբի Բար քաղաքի նոր կազմա­կերպված նյարդաբանության բաժանմունքում: Ֆրան­սիայում, ի մեծ տհաճություն նրա, աշխատանքն ավելի վարչական էր, քան գործնական: Իբրև փոխհատուցում՝ նա բավականաչափ ժամանակ գտավ ավարտելու այն փոքր ձեռնարկը, որ սկսել էր գրել Ցյուրիխում, և նյութ հավաքել հաջորդի համար: 1919 թվականի գարնանը նա զորացրվեց և վերադարձավ Ցյուրիխ:
Վերը հիշատակվածը կենսագրական վեպի սկիզբ է հիշեցնում, բայց առանց հուսադրող ակնարկի, թե հե­րոսը Գրանթի նման անգործ նստած է Գալենայի իր խանութում՝ պատրաստ արձագանքելու խճճված բախ­տի կանչին: Սակայն պետք է նշել, որ Դիք Դայվերի ժամն արդեն հասել էր:
Զանգակ Հրատարակչություն