Ժան Պոլ Սարտրը Հայաստանում կամ Դժոխքի նոր բանաձևը

Խորհրդային գրողների մի մասը դեռևս հիսունականներին, «Նովի միր» ամսագրի էջերում, հավանաբար կարդացել էր «Նեկրասով» պիեսը, իսկ մի չնչին մասն էլ Մոսսովետի թատրոնում պետք է որ դիտած լիներ Սարտրի «Հարգարժան պոռնիկը» պիեսի ներկայացումը՝ նոմենկլատուրային աստղ Լյուբով Օռլովայի դերակատարմամբ: Այդ պիեսն էլ բեմադրվել էր մի պարզ պատճառով. ներկայացվում էր սևամորթ տղամարդու և սպիտակամորթ կնոջ ակամա հարաբերության մի տեսարան, անշուշտ, ռասիզմի անողոք քննադատության դիրքերից: Խորհրդային քարոզչության համար դա հերթական առիթ էր Միացյալ Նահանգների վրա հարձակվելու: Մի խոսքով, ստացվեց այնպես, որ ամբողջ հիսունականներին Սարտրը շարունակ մատուցվեց գաղափարախոսական-պրոպագանդիստական համատեքստում: Դա էլ ստիպեց, որ խորհրդային մտավորականության քիչ թե շատ առաջամիտ հատվածն անբարյացակամությամբ կամ զգուշավորությամբ նայի Սարտրի անձին և գրականությանը: Իսկ ոմանց համար Սարտրը խորհրդային գաղափարախոսությանը ծառայող գործիչ էր:
Մինչև կեսօր դեռ բավական ժամանակ կար: Այնպես ստացվեց, որ հյուրերը ժամանելուն պես հրավիրվեցին սեղանի մոտ, այսինքն՝ չհասցրեցին բնանկարը վայելել: Ուստի հացկերույթից հետո մոտ մեկ ժամ զբոսնեցինք և խոսեցինք լճի մասին: Ափերը եզերող կավճյա ճերմակությունը չէր վրիպել Սարտրի հայացքից: Եվ նա ցնցված էր՝ իմանալով որ դա ոչ թե ինչ-որ բնական աղետի հետևանք է, այլև նորօրյա բարբարոսություն: Սիմոն դը Բովուարը հետաքրքրվեց կղզում եկեղեցիներով: Մենք նկատեցինք, որ ֆրանսիացի գրողները բավական տեղյակ են հայ պատմությանը, գիտեն, որ հայերն աշխարհում առաջինն են քրիստոնեությունը պետական կրող հռչակել: Սարտրը, մասնավորապես, հիշեց, որ Հյուգոյի «Ծովի աշխատավորը» վեպի սկզբում նկարագրվում է Սուրբ Բարդուղիմեոսի նահատակությունը Հայաստանում: