Նոբելյան մրցանակակիր. Սիլվա Կապուտիկյանի վրա էլ թքեցին

Բելառուս գրող, լրագրող Սվետլանա Ալեկսիևիչը Նոբելյան մրցանակ է ստացել: Գրականության ոլորտի այս մրցանակը Բելառուսի համար առաջինն է, բայց ռուսերենով գրող Ալեկսիևիչի գործերը Բելառուսում չեն հրատարակվում: Նրա ամենահայտնի գործերը չեչենական պատերազմի, Չեռնոբիլի, 90-ականների ու Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մասին են: Եվրոպայում երկար ապրելուց հետո նա վերադարձել է Բելառուս, որպեսզի գրի իր նոր գիրքը: «Մեդուզային» տված հարցազրույցում գրողը պատմել է իր նոր գրքի մասին և թե ինչպես են եվրոպացիները դիմավորում ներգաղթյալներին:
- Դուք Ձեզ համարում եք սովետակա՞ն, բելառո՞ւս, ռո՞ւս, թե՞ եվրոպացի գրող:
Սվետլանա - Իմ ճակատագիրն, իրոք, այնքան էլ սովորական չէ. գրում եմ ռուսերեն, ծնվել եմ Ուկրաինայում`ուկրաինացու ու բելառուսի ընտանիքում, միանգամից տեղափոխվել եմ Բելառուսիա: Եվրոպականն իմ ու իմ գրքերի կենսագրությունում ավելի շատ է: Այդպես է ստացվել: 12 տարուց ավելի իմ հայրենիքում չեմ եղել: Ապրել եմ Եվրոպայում` Իտալիայում, Գերմանիայում, Ֆրանսիայում, Շվեդիայում: Մինսկ վերադարձել եմ երկու տարի առաջ:
- «Չեռնոբիլյան աղոթք»-ը[1] նախկինի պես Ձեր ամենահայտնի՞ գիրքն է:
- Այս պահին ամենամեծ հետաքրքրությունն առաջացնում է «Սեքնդ հենդ ժամանակ»-ը[2]:
- Թվում էր` 90-ականները միայն սովետական ընթերցողին պիտի հետաքրքրեին:
- Ոչ, ոչ: 90-ականները հասկանալն ու վերապրելը համաշխարհային միտում է: Եվրոպան այդ տասնամյակում բոլորովին այլ էր, ես արդեն այնտեղ էի ապրում: Հիշում եմ` ընկերուհուս հետ մոլորվել էինք ինչ-որ տեղ` Գերմանիայում, և չէինք կարողանում կողմնորոշվել: Կանգնացրինք գերմանացի մի զույգի, որ ճանապարհը ցույց տան: Աստված իմ, ի՜նչ սկսվեց, երբ իմացան, որ ռուս ենք: Նրանք մեզ համբուրում էին, գրկում, ուրախանում էին մեզնով: Գիտե՞ ք, հետո ես երկար եմ ապրել Գրեմանիայում ու հասկացել եմ, որ գրեթե անհնար է, որ գերմանացիները անծանոթ մարդուն այդպես գրկեն ու համբուրեն: Այն ժամանակ բոլորը, կարծես, խելագարված լինեին:
- Այժմ այդպես չէ՞:
- Ոչ: Հիմա ամենևին այդպես չէ: Եվրոպան էլ է փոխվել: Փոխվել է հետաքրքրության վեկտորը:
- Այսօր ի՞նչն է հուզում Եվրոպային:
- Եվրոպան մարդկայնության քննություն է հանձնում: Եվ, կարծում եմ` անթերի է հանձնում: Ես նոր եմ եկել իտալական հինավուրց Մանտույա քաղաքից: Տեղի ինտելեկտուալները ինձ հրավիրեցին «Բոբիկների երթի»: Այդպիսի երթ առաջին անգամ անցկացվել է Վենետիկում, հիմա բոլոր քաղաքներում կա: Մարդիկ հանում են իրենց կոշիկները ու ոտաբոբիկ քայլում են քաղաքում` ի նշան ներգաղթյալների հետ համերաշխության: Դուք պետք է տեսնեիք այդ մարդկանց դեմքերը: Եվ այն էլ` Իտալիայում, որտեղ ազգայնականությունը շատ ուժեղ է: Մի խոսքով, Եվրոպան պատվով է դուրս գալիս իրեն բաժին հասած փորձություններից:
- Եվ չի՞ վախենում հետևանքներից:
- Լսեք, Եվրոպան 1917 թվականին երեք միլիոն ռուսների ընդունել է, մշակել է, մարսել է: Եվ չի մահացել: Այդ օրից միլիոնից ոչ պակաս ներգաղթյալներ ինչ-որ մի պատմական դժվար պահի միշտ հայտնվում են այնտեղ: Վերջին անգամ, եթե չեմ սխալվում, ներգաղթյալների մեծ հոսք եղել է, երբ մարդիկ փախչում էին Ռուհոլլա Խոմեինից[3]: Նրանց էլ ընդունեցին: Ֆրանսիայում ես ապրել եմ Սյուրենում: Շուկա էի գնում, բանջարեղեն վաճառող ներգաղթյալ կինը նորությունների իմ հիմնական աղբյուրն էր: Նա ինձ հետ ամեն ինչ քննարկում էր, մենք շատ երկար զրուցում էինք, հետաքրքիր շփում էր:
- Իսկ այս ձմռանը Փարիզը դարձավ սարսափելի նորությունների կենտրոն:
- Այո, բայց Եվրոպան դա էլ հաղթահարեց ու շարունակեց ապրել: Այնտեղ փրկություն փնտրողների պատճառով Եվրոպական արժեքների մոտալուտ վախճանի, վախի մասին, կարծես թե խոսում է միայն ֆրանսիական Ազգայնական ճակատի լիդեր Մարին Լե Պենը: Իտալիա իմ այցելության ժամանակ գիշերում էի ընկերուհուս տանը: Առավոտյան արթնացա նրանից, որ պատուհանի տակ ինչ-որ մեկը շատ գեղեցիկ ու շատ բարձր երգում էր: Հավաքարարն էր: Մենք զրույցի բռնվեցինք: Նա պատմեց, որ ուզում է ներգաղթյալների ընտանիքի ընդունել. «Ես տնակ ունեմ, ինչու չտալ նրան, ով ունի դրա կարիքը»: Սա համաեվրոպական ընկալում է: Խիստ կարեւոր է, որ այդ հայացքներն ու այդ որոշումներն արձակվում են մշակութային շերտից: Եվ հասարակությունն այն ընդունում է:
- Այսինքն, կրթված, մշակութային փոքրամասնությունը` էլիտան, Եվրոպայում թելադրում է օրակա՞րգ: Դուք դա տեսել եք Ձե՞ր աչքերով:
- Այո, աշխարհում բոլորը վաղուց հասկացել են, որ ռացիոնալիստական զարգացումը փակուղի է տանում: Լուսավորյալ Եվրոպան հավատում է, որ աշխարհը կփրկի հումանիստ մարդը: Եթե մենք չմտածենք այդ մարդու մասին, կկործանվենք: Ապագայի հանդեպ այդ պատասխանատվությունը հասարակությունը թողել է մշակույթի գործիչների վրա: Այդ մասին հիմա ամենուր շատ է խոսվում` հանդիպումների, քննարկումների ժամանակ, նույնիսկ հեռուստատեսությամբ: Օրինակ, Ֆրանսիայում, եթե միացնես հեռուստացույցը, ամենայն հավականությամբ կհանդիպես ինչ-որ խոսակցական հաղորդման: Ի դեպ, ոչ այնպես, ինչպես մեզ մոտ է` տասը րոպե խոսում են, հետո երկու ժամ երաժշտություն ու ծիծաղ է: Ոչ: Մեկն է խոսում կես ժամ, մյուսն է խոսում: Խոսում են, մինչև թեման ծամծմվի, որպեսզի բոլորը հասկանան: Ոչ վաղ անցյալում, Գերմանիայի մշակույթի նախարարն էր ելույթ ունենում: Նա ասում էր, թե ի՞նչ է պետք անել աշխարհում կուտակվող ատելության հետ: Հրաշալի էր խոսում: Շատ ազդեցիկ պատմեց, թե ինչ չուներ, երբ փոքր էր, ինչպես էր պայքարում իր իրավունքների համար, ինչպես էր կարողանում զսպել զգացմունքները: Նաև այն մասին, թե մինչև հիմա ինչպես է աշխատում իր վրա: Ես ցնցված էի: Խոսում էր ոչ թե անդեմ բյուրոկրատական մեքենան, այլ մարդը:
[1] Եվրոպայում վաճառվել է ավելի քան 4 միլիոն օրինակով
[2] Գիրքը պատմում է 1990-ականների մասին
[3] Ռուհոլլա Խոմեինի - 1979 թվականին իսլամական հեղափոխության առաջնորդ