«Առավոտ» օրաթերթի հատուկ անդրադարձը «Սափիենս» գրքին

Լուրն այն մասին, որ Յուվալ Նոյ Հարարիի բեսթսելերը՝ «Sapiens. Մարդկության համառոտ պատմությունը» թարգմանվել է հայերեն եւ մեկ շաբաթ առաջ հրատարակվել է, ինձ հրաշալի հնարավորություն տվեց որոշ ժամանակով մոռանալ քաղաքականության մասին, եւ այս սյունակը նվիրել վերջին տասնամյակի նշանավոր գրքերից մեկին: Պատմությունից 20 դասախոսությունների հավաքածուն՝ գրված 2011 թվականին՝ Երուսաղեմի հրեական համալսարանի այն ժամանակ լայն հանրությանը դեռեւս անհայտ պրոֆեսորի կողմից, անմիջապես բեսթսելեր դարձավ Իսրայելում, դարձնելով 35-ամյա Հարարիին տեղական մասշտաբի հայտնի դեմք: 2014-ին գրքի անգլերեն թարգմանությունը մտավ The New York Times -ի բեսթսելերների ցանկը եւ Հարարին վաստակեց non-fiction ժանրի ամենահայտնի հեղինակի եւ գլոբալ մտածողի փառքը:

Սկզբում ակադեմիական շրջանակները գրքին մոտենում էին զգուշաբար՝ միանգամայն արդարացիորեն նկատելով, որ Հարարին չի ասել ոչ մի նոր բան, նա ընդամենը համակարգել եւ հետաքրքիր ձեւով շարադրել է գոյություն ունեցող փաստերը: Բայց հենց դա՛ էլ գիրքը դարձրել է հանրահայտ: Առանցքային բառն այստեղ «հետաքրքիր»-ն է: Sapiens -ը կարդացվում է մի շնչով, նրանից հնարավոր չէ կտրվել: Հարարին գտնում է հասկանալի օրինակներ, բերում է ժամանակակից համեմատականներ եւ գտնում է ճիշտ բառերը՝ ամենեւին ոչ պարզունակ հասկացությունները բացատրելու համար: Բայց հարցն այն չէ, թե ինչպես է նա այդ անում, այլ այն, թե հատկապես ի՛նչ է նա փորձում մեզ պատմել: Sapiens -ը այն մասին չէ (ավելի ճիշտ՝ ոչ այնքան այն մասին է), թե հատկապես ինչ է տեղի ունեցել մարդկության հետ: Հարարիի համար կարեւոր էր պատասխանել «ինչո՞ւ» հարցերին, այլ ոչ թե «ի՞նչ»:

Հենց այդ պատճառով էլ այս գրքում շատ քիչ են տարեթվերը եւ շատ են խորհրդածությունները: Հենց այդ պատճառով էլ Հարարին բերում է բազմաթիվ զուգահեռներ՝ այսօրվա իրականության հետ, եւ փորձում է թարգմանել բարդ մարդաբանական, մշակութային, գիտական եւ սոցիոլոգիական հասկացությունները շարքային մահկանացուների համար հասկանալի լեզվով:

Հանկարծ պարզվում է, որ մեր սերը քաղցրի հանդեպ՝ կալորիական սննդի՝ տասնյակ հազարավոր տարիների փնտրտուքի արդյունքն է, իսկ կանաչ լուսատու ճագարը՝ հաջորդ էվոլյուցիոն ցատկի ավետաբերը: Քաղաքական միությունները ամուսնականով ամրապնդելու սովորույթը նկատվել է դեռեւս պրիմատների մոտ: Ճգնաժամերի ընթացքում ծնելիության անկումը, որ մեր օրերին գիտակցված է կատարվում, ունեցել է կարգավորման կենսաբանական մեխանիզմ՝ սովի տարիներին կանանց սեռական հասունացումը դանդաղում էր եւ երեխաներն ավելի քիչ էին ծնվում: Եվ ժամանակակից Հայաստանի համար ներկայումս ակտուալ՝ սեռով պայմանավորված արհեստական վիժումների՝ սելեկտիվ աբորտների խնդիրը նույնպես նոր չէ՝ մինչեւ ուլտրաձայնային հետազոտության հայտնաբերումը անցանկալի աղջիկներին սպանում էին ծնվելուց անմիջապես հետո:

Հարարին ցույց է տալիս, որ մենք՝ մեր զարգացման ընթացքում, պարբերաբար փոխվում էինք, փորձելով գտնել գոյատեւման հնարավորինս էֆեկտիվ մեխանիզմները, փոխում էինք շրջակա միջավայրը՝ ստեղծելով կյանքի համար հարմարավետ պայմաններ, սխալներ էինք անում եւ դասեր էինք քաղում այդ սխալներից: Սկսելով ուշ շրջանի պրիմատներից եւ զգուշորեն հայացք ձգելով ապագային՝ Հարարին փորձում է մեզ՝ մարդկությանը, բացատրել, թե ով ենք մենք եւ ուր ենք գնում:

Նախորդ շաբաթվանից սկսած՝ արդեն նաեւ հայերեն:

Յուվալ Նոյ Հարարի, Sapiens Մարդկության համառոտ պատմություն, Newmag հրատարակչատուն, 2020

Ս.Յ.

Հ.Գ.- Եթե ինչ-որ մեկին հետաքրքիր է, ապա մարդկության պատմության մասին դասախոսությունները, որոնցից էլ սկսվեց Sapiens-ը, հասանելի է YouTube-ում՝ Հարարիի հեղինակային ալիքում: Այնտեղ կարող եք գտնել Online Course: A Brief History of Humankind էջը եւ վայելել: