Շնորհակալ եմ հեղինակին ինձ Օսկարի հետ ծանոթացնելու և լատվիական կյանքը ներկայացնելու համար։
Անդրիս Կալնոզոլսը ազգությամբ լատվիացի գրող է, ծնվել է 1983 թվականին, Լատվիայի Տալսոս քաղաքում։ 2020 թվականին լույս է տեսել գրողի դեբյուտային «Kalendārs mani sauc» վեպը, որի կենտրոնում Լատվիայի գավառական քաղաքում «փոքր մարդու» յուրօրինակ կերպարն է։ Վեպը արագ գրավեց ընթերցողների հետաքրքրությունը և նաև արժանացավ քննադատական ակնարկների: 2021 թվականի ապրիլի 30-ին վեպը արժանացել է Գրական տարվա մրցանակին՝ որպես տարվա լավագույն գրական դեբյուտ։ 2021 թվականի մայիսին հայտարարվեց, որ ռեժիսոր Յուրիս Պոշկուսը սկսել է աշխատել վեպի մոտիվներով գեղարվեստական ֆիլմի վրա։ Մայիսի 31-ին վեպը առաջադրվել է Լատվիայի հեռուստատեսության «Kilograms kulturas» մրցանակի եզրափակիչին, 2022 թվականի փետրվարին հայտարարվել է, որ այն ստացել է այս մրցանակը։ 2022 թվականի ապրիլի 12-ին Վալմիերա թատրոնում տեղի ունեցավ վեպի դրամատիզացիայի պրեմիերան՝ Մարտիշ Էյհեի ղեկավարությամբ։ Վեպում գործողությունները ծավալվում են լատվիական մի փոքրիկ քաղաքում, որի անունը հեղինակը չի նշում։ Մեր գրքի գլխավոր հերոսը Օսկարն է՝ արտաքին աշխարհից մեկուսացած, որի շրջապատը սահմանափակվում էր մորով և տեղական եկեղեցու քահանայով, որի հետ նա կիսվում էր իր գրառումներով։ Օսկարը ունի ինչ-որ համախտանիշ և նյարդերի հետ կապված մի շարք հիվանդություններ։ Հիվանդության պատճառով նա չի կարողանում աշխատել։ Եվ իրեն մնում է միայն օրացույցն անգիր անել։ Այդ պատճառով քաղաքում բոլորը նրան դիմում են «Օրացույց» անունով։ Եվ մարդկանց հետ իր միակ շփումը սահմանափակվում է նրանց՝ իրենց ավանակոչության օրերը հայտնելով։ Վեպը «գիրք-օրագիր է»։ Գրքում գլուխները ներկայացվում են շաբաթների՝ ավելի շուտ 52 շաբաթների միջոցով։ Յուրաքանչյուր մասում մենք հերթով ծանոթանում ենք Օսկարի կյանքին,և յուրաքանչյուր էջի ու նախադասության հետ մենք ավելի ու ավելի ենք մտերմանում նրա հետ և մի ուրիշ հոգատարությամբ ու քնքշքանքով վերաբերվում։ Սկզբնական շրջանում նա իր օրագրում գրառումներ էր կատարում,որոնք ցույց էր տալիս քահանային, և ամեն շաբաթ նրանք ընտրում էին մեկ բառ, որի շուրջն էլ զրուցում էին․մի օր խոսում էին կարոտի, գրքի, հաջորդ անգամ ջերմության ու համբերության մասին, և բավականին հետաքրքիր էր Օսկարի մոտեցումը այդ թեմաներին։ Օսկարի կյանքն ու առօրյան սահմանափակվում էին ամեն առավոտ արթնանալով, նախաճաշելով, զբոսանքի դուրս գալով և կիրակիները մոր հետ «Անկյունակ» սրճարանում ընթրելով։ Սակայն մի օր նա պատահաբար հանդիպում է Նրան, որից նա հայացքը չէր կարողանում կտրել, ինչը իր համար շատ անսովոր էր, քանի որ նա մարդկանց գրեթե չի նայում և չի զրուցում նրանց հետ։ Բայց ամեն անգամ Նրան տեսնելիս նա անում էր այն, ինչին միշտ էր սովոր․ փախչում էր։
Օսկարի կյանքում նաև կարևոր իրադարձություն էր Յանինա Նեյմանեի հետ հանդիպումը։ Յանինան 96-ամյա մի կին էր, որին էլ բավականություն էր պատճառում օղին և դդմիկներ աճեցնելը։ Օսկարը մի օր պատահաբար տրորել էր նրա դդմիկները,որն էլ սկիզբ դրեց իրենց մի փոքր «տարօրինակ» ընկերությանը։Հեղինակը հետաքրքիր ձևով է ներկայացրել 96-ամյա,բավական ժիր կնոջ ընկերությունը առույգ ու չշփվող,մի հսկա տղամարդու հետ։ Քահանան խորհուրդ է տալիս Օսկարին ծխական եկեղեցու համար որևէ կամավոր աշխատանք կատարել։Օսկարն էլ որոշում է «ապուր խոհանոց» բացել, որին էլ աջակցում է Յանինան, և հատկապես դիվանագիտական հարցերում, քանի որ Օսկարը այդքան երկար չէր կարող շփվել մարդկանց հետ։ Օսկարը մեծ ոգևորությամբ է սկսում աշխատանքը,բայց մի պահ վարանում է՝արդյոք ինքը կարող է ստանձնել այդ պաշտոնը, քանի որ այն իրենից ենթադրում էր բավականին մեծ պատասխանատվություն։ Սակայն Օսկարին հաջողովում է հաղթահարել այդ վախը։ Իսկ այդ փաստը ինձ թեթևություն պարգևեց, քանզի լավ դաս էր ինձ համար, և վախը հաղթահարելու պահերին ես միշտ կհիշեմ Օսկարին, և օրինակ էլ կվերցնեմ։ Օսկարին նաև անհրաժեշտ էր մի վայր,որտեղ նա կարող էր գնալ, միայնակ նստել և ուղղակի մտածել։ Չնայած նա գրեթե միշտ մենակ էր,բայց փակ վայրի կարիք ուներ։ Այդ վայրն իր համար դառնում է քաղաքի հին հիվանդանոցը, որտեղ էլ նա որոշում է զանգահարել անծանոթ մարդկանց և ուղղակի զրուցել, քանզի դա համարում էր շփման հետաքրքիր տեսակներից մեկը։ Օսկարը հաճախում էր նաև գրադարան, բայց ոչ թե գիրք կարդալու, այլ համացանց մտնելու համար։ Բայց մի անգամ,որոշեց որ պետք է վերսկսել ընթերցանությունը,և ցանկանում էև այնպիսի գիրքը, որտեղ կլինի «լույս» բառը։ Եվ ընտրում է «Ինտենսիվ էլեկտրաստատիկ դաշտում գազային վառելիքի այրման վերահսկման մեթոդաբանություն» գիրքը, հեղինակն Օտտոն է, որի անունն, եթե նույնիսկ հակառակ կարդաս, մեկ է նույնն է։ Կարդալով գիրքը և ոչինչ չհասկանալով (իսկ դա նորմալ է, քանի որ նա ավարտել է 9-րդ դասարանը) կապվում է Օտտոյի հետ,և սկսվում է նրանց կապը։ Արդեն Օսկարն ուներ մի քանի ընկերներ, նախկին երկուսի փոխարեն։
Գիրքը դեռ չեմ ավարտել, և մտադրություն անգամ չունեմ արագացնելու ընթերցանությունս, քանի որ կան գրքեր, որ ուղղակի ուզում ես վայելել, այնտեղ քեզ ես տեսնում,և չես ուզում կտրվել, դանդաղ ես կարդում, որ արդեն հարազատ դարձած հերոսից շատ շուտ չհեռանաս։ Այն մարդկանց, որոնք պատրաստվում են գիրքը կարդալ, մի սպասեք, որ գիրքը հետաքրքիր կուլմինացիայով և ցնցող վերջաբանով կլինի, չունենաք նման սպասումներ, գիրքը կարդացեք, եթե պատրաստ եք ծանոթանալ ինտրովերտ մարդու կյանքին, եթե սիրում եք օրագրային վեպեր, եթե սրտում տեղ կա նման մարդկանց համար, եթե պատրաստ եք նրան «լսել», այլապես միգուցե հիասթափվեք։
Ողջունում եմ նման գրականության թարգմանությունը և հրատարակումը։ Մյուսներին չգիտեմ ինչպես,բայց ինձ բավական հաճելի է նման գրքեր կարդալ, մյուսներից տարբերվող ու հասարակությունից մեկուսացած մարդու մտքերին ու ապրումներին ծանոթանալ, և կարծում եմ մեր ժամանակներում, առավել քան արդիական են նման գործերը։ Գիրքը կարդալուց հետո Ձեզ անպայման կհետաքրքրի նաև, թե ե՞րբ է Ձեր անվակոչության օրը․ այդ տոնը գրքի անբաժան մասն է կազմում։ Ես իմը արդեն գիտեմ։ Եվ հիշեք,եթե Հռոմի պապը գա Ձեր երազին, և ասի You can danse,հավատացեք նրան, և պարեք ,կարող եք սահնակով սահել նաև, Հռոմի պապը Ձեզ չի խաբի։ Շնորհակալ եմ հեղինակին ինձ Օսկարի հետ ծանոթացնելու, անվանակոչության տոնի մասին հետաքրքրություն առաջացնելու և լատվիական կյանքը ներկայացնելու համար։