[Շարունակությունը` գրքում] Բերնհարդ Շլինկ. Ընթերցողը

1

Տասնհինգ տարեկանում ես հիվանդացա դեղնախտով: Հիվանդությունը սկսվեց աշնանը և տևեց մինչև գարուն: Որ­քան ցրտում ու կարճանում էին անցնող տարվա օրերը, այն­քան ես ինձ ավելի վատ էի զգում: Նոր տարուց հետո միայն սկսեցի կազդուրվել: Հունվարին արդեն տաք էր, և մայրս իմ անկողինը պատրաստեց պատշգամբում: Ես տեսնում էի երկինքը, արևը, ամպերը և լսում էի բակում խաղացող երե­խաների ձայները: Փետրվարյան մի իրիկնամուտի լսեցի, թե ինչպես էր երգում կեռնեխը:
Ծաղկի փողոցից, որտեղ դարադարձին կառուցված ամուր ու հսկայական շենքի երկրորդ հարկում էինք ապ­րում, ճանապարհն ինձ տարավ Կայարանի փողոց: Այս­տեղ հոկտեմբերյան մի երկուշաբթի օր՝ դպրոցից տուն վերադառնալիս, ես փսխեցի: Արդեն քանի օր ես ինձ թույլ էի զգում, այդքան թույլ դեռ երբեք չէի եղել: Յուրաքանչյուր քայլ ինձնից ուժերի մեծ լարում էր պահանջում: Երբ ես տանը կամ դպրոցում բարձրանում էի աստիճաններով, ոտ­քերս հազիվ էի քարշ տալիս: Ախորժակ չունեի: Նույնիսկ քաղցած ժամանակ, երբ նստում էի սեղանի մոտ, անմի­ջապես սկսում էի զզվել ուտելիքից: Երբ առավոտյան արթ­նանում էի, բերանիս մեջ չորություն էի զգում, և ինձ թվում էր, թե ներքին օրգաններս ծանրացել ու իրենց տեղում չեն: Ես ամաչում էի իմ թուլությունից: Անչափ ամաչեցի, երբ փսխեցի փողոցում: Կյանքումս երբեք նման բան չէր պատահել: Բերանս լցվեց, փորձեցի կուլ տալ, շուրթերս իրար սեղմեցի, ձեռքով փակեցի, բայց բերանիս պա­րունակությունը թափվեց մատներիս արանքից: Հետո հեն­վեցի շենքի պատին, նայեցի ոտքերիս մոտ՝ իմ փսխուքին, և բաց գույնի լորձունքը թափվեց բերանիցս:
Իմ մասին, համարյա կոպտորեն, հոգաց մի անծանոթ կին: Նա բռնեց ձեռքս և շենքի մութ մուտքով ինձ տարավ բակ: Վերևում պատուհանից պատուհան պարաններ էին ձգված, և լվացք էր կախված: Բակում փայտ էր դարսված, մի բացօթյա արհեստանոցում ճռնչում էր սղոցը, և տաշեղ­ներ էին թռչում: Բակ տանող դռան կողքին ջրի ծորակ կար: Կինը բացեց ծորակը, սկզբում լվաց ձեռքս, հետո բռով ջուր վերցրեց և շփեց դեմքիս: Ես թաշկինակով սրբեցի դեմքս:
— Վերցրո՛ւ մյուսը:
Ջրի ծորակի կողքին երկու դույլ էր դրված. նա վերցրեց մեկը և ջուր լցրեց: Ես լցրի մյուս դույլը և հետևեցի նրան՝ մուտքից դուրս գալով: Նա թևերը լայն բացեց, ջուրը ճող­փաց մայթին և փսխուքը տարավ դեպի առուն: Հետո վերց­րեց իմ դույլը և ջրի երկրորդ հորձանքն ուղղեց դեպի մայթը:
Երբ ուղղվեց, տեսավ, որ լաց եմ լինում:
— Քեզ ի՞նչ պատահեց, փոքրի՛կ տղա,— ասաց նա զար­մացած:
Հետո գրկեց ինձ: Ես համարյա այդ կնոջ հասակին էի և նրա ստինքները իմ կրծքին շատ մոտ զգացի. գրկախառն­ված լինելով՝ մոտիկից զգացի շնչառությանս տհաճ հոտն ու նրա թարմ քրտինքը և չգիտեի՝ ինչ անեմ ձեռքերս: Ես դադարեցրի լացս:
Նա հարցրեց, թե որտեղ եմ ապրում, ապա դույլերը դրեց մուտքի մոտ և ինձ տուն ուղեկցեց: Նա քայլում էր իմ կող­քից՝ մի ձեռքով բռնած դպրոցական պայուսակս, իսկ մյուս ձեռքը թևիս դրած: Կայարանի փողոցից մինչև Ծաղկի փո­ղոց հեռու չէ: Նա այնպես արագ և վճռական էր քայլում, որ ես ստիպված էի քայլերս նրան հավասարեցնել: Մեր տան առաջ նա ինձ հրաժեշտ տվեց:
Նույն օրը մայրիկս բժիշկ կանչեց, որը դեղնախտ ախտո­րոշեց: Մի օր մորս պատմեցի այդ կնոջ մասին: Չեմ կար­ծում, թե հակառակ դեպքում կայցելեի նրան, մինչդեռ մայ­րիկիս համար ինքնըստինքյան հասկանալի էր, որ առաջին իսկ հնարավորության դեպքում իմ գրպանի փողով, որ ծնողներս էին ինձ տալիս ամեն շաբաթ, ծաղկեփունջ պիտի գնեի, ներկայանայի այդ կնոջն ու շնորհակալություն հայտ­նեի: Եվ ահա փետրվարի վերջին ես կրկին գնացի Կայա­րանի փողոց:

2

Կայարանի փողոցի այդ շենքն այսօր այլևս չկա: Չգի­տեմ, թե երբ և ինչու են քանդել: Երկար ժամանակ է՝ չեմ եղել իմ հայրենի քաղաքում: Նոր շենքը, որ կառուցել են յոթա­նասուն կամ ութսունական թվականներին, հինգհարկանի է, որին ավելացրել են ձեղնահարկը, ունի փակ և բաց պատշ­գամբներ՝ հարթ ու բաց գույնի սվաղով: Բազմաթիվ զանգե­րը մատնանշում են փոքր մեկսենյականոց բնակարանները: Բնակարաններ, որտեղ մարդիկ բնակություն են հաստա­տում ու հեռանում, ինչպես վարձու մեքենա են նստում և իջ­նում: Առաջին հարկում այժմ համակարգիչների խանութ է, նախկինում այնտեղ մանրուքների, հետո սննդամթերքի խա­նութ էր և տեսանյութերի վարձույթի սրահ:
Հին տան բարձրությունը հավասար էր չորս հարկի. առաջին հարկը պատված էր ադամանդի նման հղկված ավազաքարե քառակուսիներով, իսկ հաջորդ երեք հարկե­րը աղյուսից էին՝ ավազաքարե փակ և բաց պատուհաննե­րով ու պատուհանների նմանատիպ շրջանակներով: Դեպի առաջին հարկ և սանդղավանդակ էին տանում մի քանի աս­տիճաններ՝ ներքևում՝ լայն, իսկ վերևում՝ նեղ, երկու կողմե­րից պարսպապատված, որոնց վրա երկաթե ճաղաշար էր, որ ներքևում ավարտվում էին խխունջի տեսքով: Դռան եր­կու կողմերում սյուներ էին, որոնց վրա լայնությամբ գցված գերանների անկյուններից մի առյուծ նայում էր Կայարանի փողոցն ի վեր, իսկ մյուսը՝ փողոցն ի վար: Շենքի մուտքը, որով ինձ անծանոթ կինը բակ՝ դեպի ջրի ծորակն էր տարել, կողմնակի մուտք էր:
Դեռ փոքրուց այդ շենքը նկատել էի: Այն գերիշխում էր թաղամասի մյուս տների շարքում: Եթե այդ շենքը ավե­լի մեծացվեր և լայնացվեր, ապա սահմանակից տները պետք է զիջեին իրենց տեղը: Շենքի ներսը պատկերացնում էի ներկած սանդղավանդակով, հայելապատ և արևելյան նախշազարդ ուղեգորգերով, որոնք աստիճաններին էին ամրացված փայլուն արույրե ձողերով: Կարծում էի, որ այդ իշխանական տանը ազնվական մարդիկ են ապրում: Բայց քանի որ շենքը տարիների ընթացքում գնացքների ծխից սևացել էր, պատկերացնում էի, թե այդ ազնվական բնակիչ­ները նաև մռայլ էին, տարօրինակ, թերևս խուլ կամ համր, կուզիկ կամ կաղ:
Հետագայում ես տարիներ շարունակ երազում տեսնում էի այդ շենքը: Երազներն իրար նման էին, նույն երազի և թեմայի վարկածներն էին: Իբրև թե ես հայտնվում եմ օտար քաղաքում և տեսնում եմ այդ շենքը: Այդ շենքը՝ անծանոթ մի թաղամասում՝ տների շարքի մեջ: Ես մոլորված առաջ եմ գնում, որովհետև ճանաչում եմ տունը, բայց ոչ թաղամասը: Հետո մտաբերում եմ, որ այդ տունն արդեն տեսել եմ ոչ թե իմ հայրենի քաղաքում, այլ մի ուրիշ երկրում: Ես երազում Հռոմում եմ, տեսնում եմ այդ տունը և հիշում, որ այն ար­դեն տեսել եմ Բեռնում: Այդ երազային հիշողությունն ինձ հանգստացնում է. տունն ուրիշ միջավայրում տեսնելն ինձ համար ավելի արտասովոր չի, քան այն, եթե օտար միջա­վայրում պատահաբար հանդիպեմ նախկին ընկերոջս: Ես շրջվում եմ, վերադառնում տուն և բարձրանում աստիճան­ներով: Ուզում եմ ներս մտնել: Սեղմում եմ դռան բռնակը:
Երբ տունը քաղաքից դուրս եմ տեսնում, երազն ավելի եր­կար է տևում, և հետո մանրամասներն ավելի լավ եմ հիշում: Իբր ես գնում եմ մեքենայով: Աջ կողմում տեսնում եմ տունը, բայց շարունակում եմ ճամփաս. սկզբում միայն շփոթված եմ, որ ակնհայտորեն քաղաքի փողոցին հատուկ այդ տու­նը բաց դաշտում եմ տեսնում: Հետո մտաբերում եմ, որ այդ տունն արդեն ինչ–որ տեղ տեսել եմ և ավելի եմ շփոթվում: Երբ հիշում եմ, թե որտեղ եմ այն տեսել, մեքենան շրջում ու հետ եմ քշում: Երազումս այդ փողոցը միշտ դատարկ է, ես կարող եմ ճռնչոցով շրջել մեքենան և մեծ արագությամբ հետ քշել: Վախենում եմ, որ կուշանամ, և արագացնում եմ մեքե­նայի ընթացքը: Հետո նորից տեսնում եմ տունը: Պֆալցում այն շրջապատված է կանճրակի, հացահատիկի կամ խաղողի, իսկ Պրովանսում՝ նարդոսի դաշտերով: Տեղանքը հարթ է, թերևս՝ մի քիչ բլրոտ: Ծառեր չկան: Օրը շատ պայծառ է, արևը փայլում է, օդը՝ շողում, իսկ փողոցը՝ տոթից ծեքծե­քում: Հակահրդեհային միջնորմները տունը կիսում են, թույլ չեն տալիս, որ այն ամբողջական երևա: Այդ միջնորմներն ինչ–որ տնից են երևի մնացել: Այս տունն ավելի մռայլ չէ, քան Կայարանի փողոցինը: Բայց պատուհաններն ամբողջո­վին փոշով են պատված, և հնարավոր չէ որևէ բան տեսնել, նույնիսկ վարագույրները: Տունը կույր է:                     Ես մեքենան կանգնեցնում եմ փողոցի եզրին և անցնելով փողոցի մյուս կողմը՝ մոտենում եմ մուտքին: Ոչ ոք չի երևում, ոչինչ չի լսվում, նույնիսկ հեռվից մեքենայի շարժիչի, քամու, թռչունի ձայն չի լսվում: Աշխարհը մեռած է, անկենդան: Աս­տիճաններով բարձրանում և սեղմում եմ դռան բռնակը:
Դուռը չի բացվում: Ես արթնանում եմ և միայն հիշում եմ, որ բռնել եմ բռնակն ու սեղմել: Հետո վերհիշում եմ ողջ երազը, ինչպես նաև այն, որ այդ երազը նախկինում արդեն տեսել եմ:

3

Ես չգիտեի, թե ինչ է այդ կնոջ անունը: Ծաղկեփունջը ձեռքիս՝ անվճռական կանգնած էի դռան առաջ: Սիրով հետ կդառնայի: Բայց այդ պահին տնից մի տղամարդ դուրս եկավ, հարցրեց, թե ում եմ ուզում, և ինձ ուղարկեց երրորդ հարկ՝ տիկին Շմիցի մոտ:
Ոչինչ չկար. ո՛չ զարդարանք, ո՛չ հայելի, ո՛չ ուղեգորգ: Սանդղահարթակը սկզբում ճակատամասի շքեղության համեմատ համեստ գեղեցկություն էր ունեցել, որից այլևս ոչինչ չէր մնացել: Աստիճանների մեջտեղում կարմիր ներկը ջնջվել էր, տրորված կանաչ լինոլեումը, որն աստիճանների կողքով ուսերի բարձրությամբ փակցված էր պատին, մաշ­վել էր, իսկ բազրիքի բացակայող ճաղերի փոխարեն թո­կեր էին կապված: Ինչ–որ մաքրելու միջոցի հոտ էր գալիս: Թերևս այդ ամենը միայն հետագայում էի նկատել: Այդտեղ միշտ նույն ձևով մաշված ու մաքուր էր, և միշտ նույն մաքրող միջոցի հոտն էր գալիս, երբեմն դրան էր միախառնվում կա­ղամբի կամ լոբու, տապակայի կամ էլ եռացող սպիտակեղենի հոտը: Շենքի մյուս բնակիչների հետ ես երբեք չծանոթացա, ինձ ծանոթ էին միայն այդ հոտերը, բնակարանների դռների առաջի գորգերը և զանգի կոճակի տակ գտնվող անուննե­րի ցուցանակները: Չեմ հիշում, որ երբևէ որևէ ուրիշ բնակչի հանդիպած լինեմ սանդղահարթակում: Այլևս չեմ հիշում նաև, թե ինչ բառերով ողջունեցի տիկին Շմիցին: Հավանաբար երկու–երեք նախադասություն էի նա­խապատրաստել իմ հիվանդության, նրա ցուցաբերած օգ­նության և իմ երախտագիտության մասին ու դրանք անգիր ասացի: Նա ուղեկցեց ինձ խոհանոց:
Խոհանոցը նրա բնակարանի ամենամեծ տարածքն էր: Այնտեղ կային գազօջախ և խոհանոցային կահույք՝ երկու լվացարանով, լոգարան և ջրատաքացուցիչ վառարան, սե­ղան և երկու աթոռ, խոհանոցային պահարան, զգեստա­պահարան և կարմիր թավշե ծածկոցով թախտ: Խոհանո­ցը պատուհան չուներ: Լույսը ներս էր թափանցում ապակյա դռան միջով, որը տանում էր դեպի պատշգամբ: Խոհանոցը լուսավորվում էր միայն այն ժամանակ, երբ դուռը բաց էր մնում: Այդ ժամանակ բակում գտնվող հյուսնարանից լսվում էր սղոցի ճռնչոցը, և փայտի հոտ էր գալիս:
Բնակարանն ուներ նաև մի փոքր ու նեղլիկ հյուրասենյակ, որտեղ դրված էին սպասքապահարան, սեղան, չորս աթոռ, ճոճաթոռ և վառարան: Այս սենյակը ձմռանը գրեթե չէր ջե­ռուցվում, իսկ ամռանը համարյա չէր օգտագործվում: Պա­տուհանը նայում էր Կայարանի փողոցին, որտեղից երևում էր նախկին կայարանի տարածքը: Այն լրիվ տակնուվրա էր արված, և այս ու այնտեղ արդեն նոր դատական ու վարչա­կան շենքերի հիմքեր էին գցված: Բնակարանն ուներ նաև մի անպատուհան զուգարան: Երբեմն այնտեղից գարշահոտ էր գալիս, որը տարածվում էր նաև միջանցքում:
Այլևս չեմ հիշում, թե մենք ինչ խոսեցինք խոհանոցում: Տիկին Շմիցն արդուկում էր. նա սեղանի վրա բրդե ծած­կոց և վուշից կտոր էր փռել և մեկը մյուսի հետևից զամբյու­ղից սպիտակեղեն էր վերցնում, արդուկում, ծալում ու դնում այնտեղ գտնվող երկու աթոռներից մեկի վրա: Մյուսի վրա նստած էի ես: Նա նաև իր ներքնաշորերն էր արդուկում, ես աշխատում էի չնայել, բայց չէի կարողանում հայացքս շեղել դրանցից: Տիկին Շմիցը հագել էր անթև, կապույտ խալաթ՝ փոքրիկ, խամրած կարմիր ծաղիկներով: Ուսերին հասնող մոխրագույն մազերը մազակալով հավաքել էր ծոծրակին: Նրա մերկ թևերը գունատ էին: Ձեռքի շարժումները, որով բարձրացնում, աշխատեցնում և մի կողմ էր դնում արդուկը, իսկ հետո էլ ծալում և մի կողմ էր դնում սպիտակեղենը, դան­դաղ էին ու կենտրոնացած, և նույն կերպ դանդաղ ու կենտ­րոնացած էլ նա կռանում և ուղղվում էր: Իմ հիշողության մեջ պահպանված այս առաջին պատկերին հետագայում գումարվեցին նորերը: Երբ նորից աչքերիս առաջ պատ­կերացնում եմ նրան, այդ պահին նա իմ առջև առանց դեմքի է կանգնում: Ես ստիպված եմ մեծ ջանքեր գործադրել այն վերականգնելու համար: Բարձր ճակատ, բարձր այտոսկ­րեր, խամրած կապույտ աչքեր, լիքը, առանց դեպի ներս ոլորումների, համաչափ բարձրացող շուրթեր, ամուր ծնոտ: Լայն, խստահայաց, կանացի դեմք: Իմ կարծիքով այն գե­ղեցիկ էր: Բայց այժմ չեմ կարողանում հիշել այդ դեմքի գե­ղեցկությունը:

Գիրքը կարող եք ձեռք բերել Զանգակ գրատնից