Առաջին գիտնականը, ով ոտք դրեց Քաշաթաղ և ուսումնասիրեց Ծիծեռնավանքը (տեսանյութ)

60-ականներին հայ գիտնականի մուտքն այդ տարածք ռիսկային էր: Ծիծեռնավանքը ուսումնասիրված չէր, և Մորուս Հասրաթյանն առաջինն արեց դա՝ բացահայտելով  դրա կարևոր դերը հայ ճարտարապետության մեջ։ Արցախյան ազատամարտիկ, «Մերան» թերթի գլխավոր խմբագիր Զոհրաբ Ըռքոյանի խոսքով, հայերի հայտնվելուն պես տարածքում սկսվում էր իրարանցում. «Էդտեղ էդ ժամանակ ապրում էին քրդացած թուրքերը, աշխատում էին թաքցնել հայկականի մասին ամեն ինչը, թույլ չէին տալիս ուսումնասիրություն արվեր»:

Բայց Մորուս Հասրաթյանը հասավ Ծիծեռնավանք, ու դա եղավ առաջին լուրջ ուսումնասիրությունը եռանավ բազիլիկ տաճարի մասին: Այդ տարիներին վանքը կիսաավեր էր, ներսը`քարակույտ ու աղբակույտ: Հիմա Ծիծեռնավանքի պատերին բազմաթիվ նորոգումների հետքեր են. «Տեսնում եք` քարի գույնը ներքևում մուգ է: Ծածկված է եղել փայտով»:

Մորուս Հասրաթյանը ճարտարապետական կարևոր առանձնահատկություններ է նկատում.  դրանցից մեկը արևմտյան ճակատում մուտքի բացակայությունն է: Դա եզակի երևույթ է, որովհետև հայկական հնագույն բոլոր բազիլիկաները, որպես կանոն, ունենո’ւմ են դուռ արևմտյան կողմում, ինչը շատ կարևոր է տաճարի հիմնադրման ժամանակաշրջանը որոշելու համար՝ ընդգծում է Ըռքոյանը. «Այստեղ կարելի է տեսնել հեթանոսական տաճարի հետքեր: Պատերին զարդաքանդակները հնարավոր է կարդալ»:

Զարդաքանդակներն ու նշանները, Հասրաթյանի պնդամբ, կիրառվել են 4-7-րդ դարերում: Մյուս առանձնահատկությունը, որը հնագետն անվանում է բացառիկ, խորանի վրա գտնվող վերնահարկն է: Զոհրաբ Ըռքոյանն այդտեղ բարձրացել էր 30 տարի առաջ: Նորոգումից հետո աստիճանները վերացվել են:

Տաճարը մեծ ուխտատեղի էր` սեղանատնով, որը հայտնի է իր բուժիչ հատկություններով: Թեև տաճարն անվանում են Ծիծեռնավանք` դա կապելով Պետրոս Առաքյալի ճկույթի` ծիծեռնի լեգենդի հետ, բայց Մորուս Հասրաթյանը հակված էր այլ տարբերակի: Նա պնդում էր, որ ճիշտ է ասել Ծիծեռնակավանք:

Կարդացեք նաև

• Newmag-ի այս աշնան առաջին գիրքը՝ հրատարակվել է պատմաբան, բանասեր Մորուս Հասրաթյանի կենսագրականը (թրեյլեր)
• [Ֆոտոռեպորտաժ]. Տեղի ունեցավ «Մորուս Հասրաթյան. ինքնության և ժառանգության վավերագիրը» գրքի շնորհանդեսը
• Բացառիկ գիտնականի կյանքն ինչպես հոլիվուդյան ֆիլմի սցենար. այսօր լրանում է Մորուս Հասրաթյանի 120-ամյակը (տեսանյութ, լուսանկարներ)
• Տեղի ունեցավ «Մորուս Հասրաթյան. Ինքնության և ժառանգության վավերագիրը» գրքի հեռուստաշնորհանդեսը (տեսանյութ, լուսանկարներ)
• Մորուս Հասրաթյան. ամենամեծ հանցանքը, աններելի ոճիրը հայրենիքին և ժողովրդին դավաճանելն է (տեսանյութ)
• Մորուս Հասրաթյանի շնորհիվ սայաթնովագիտությունը նոր վերելք ապրեց (տեսանյութ)
• Մորուս Հասրաթյանի պնդումը, թե Վարդան Մամիկոնյանի գերեզմանը Սիսիանում է, հաստատում են նաև եվրոպական փորձաքննությունները (տեսանյութ)