[ Իրականում՝ ՈՉ ] Մի՞թե Հայաստանին ձեռնտու է ռուս-թուրքական հարաբերությունների լարումը
Թուրքական օդուժը սահմանախախտման պատճառաբանությամբ նոյեմբերի 24-ին խոցեց Սիրիայի տարածքում Իսլամական պետությունը ռմբակոծած ռուսական Սու 24 օդանավը: Կործանվող ռմբակոծիչից ինքնանետված մի օդաչուին օդում գնդակահարեցին թուրքմենները (սա թուրքական ծագումով ցեղ է, որն Անկարայի ձևակերպմամբ պայքարում է և՛ ԻՊ-ի, և՛ Ասադի դեմ): Մյուսը փրկվեց:
Միջադեպից հետո ռուս-թուրքական հարաբերությունները կրկին լարվեցին: Թուրքիան իրարամերժ հայտարարություններ արեց: Չավուշօղլուն հայտարարեց, թե հենց իր հրամանով են հարվածել, հետո Էրդողանը սպառնաց, որ էլի են հարվածելու, հետո էլ, թե` փորձել է զանգել Պուտինին, բայց «աբոնենատն անահասանելի է եղել», հետո էլ` իբր իրենք չեն իմացել, որ ռազմօդանավը ռուսական է:
«Հարված թիկունքից». կարճ կապեց Պունտինը` հայտարարելով, որ Թուրքիան օգտվում է ահաբեկիչների նավթից, որ Էրդողանն անձնական շահ ունի այդ նավթից, և որ Կրեմլը կասեցնում է Թուրքիայի հետ ծրագրերը: Ձերբակալվեցին Ռուսաստանում գործող 39 թուրք գործարարներ, թուրքական մեքենաները Վերին Լարսի անցակետից այն կողմ չանցան, ցիտրուսներով բեռնված նավը Սամսուն նավահանգստից այդպես էլ չշարժվեց Ռուսաստան: Հունվարի 1-ից կվերացվի երկու երկրների միջև առանց վիզայի ռեժիմը: Տուրիստական գործակալություններն այլևս չեն վաճառի թուրքական տուրիստական փաթեթներ: Ավելին` ՌԴ գյուղնախարարությունն արգելելու է թուրքական գյուղապրանքների մուտքը ռուսական շուկա:
Ռուսական հեռուստաալիքներվ հեռարձակվող թոք շոուներում ռուս քաղաքական գործիչները և պատգամավորները հանդես եկան Հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնելու առաջարկով: Օրինագծի մասին հիշատակումներից հետո հայկական շրջանակները համարեցին, որ Հայոց ցեղասպանության հարցը դառնում է քաղաքական շոուի մաս: Հայկական կողմն այս պատմության մեջ գուցե շահում է, որովհետև հետագայում` ռուս-թուրքական հարաբերությունների ավանական բարելավումից հետո էլ, ՌԴ-ում կմնա մի օրենք, որով Հայոց ցեղասպանությունը ժխտողներին քրեական պատասխանատվության կենթարկեն:
Իրականում՝ ՈՉ. Քաղաքակա՞ն էր Զուրաբյանի հայտարարությունը ՍԴ նախագահի կաշառատվության վերաբերյալ
Պնդումը, թե Ցեղասպանությունը քաղաքականացվում է, հիմնազուրկ է, որովհետև Ցեղասպանության հարցը վաղուց քաղաքական խնդիր է դարձել: Ասենք` Օբաման Ցեղասպանություն տերմինը չի գործածում ոչ թե պատմական, այլ քաղաքական պատճառով` որ չնեղացնի իր ռազմավարական գործընկերոջը: Ցեղասպանության ճանաչումը վաղուց մահակ է դարձել այն բոլոր երկրների համար, որոնք հաշիվներ ունեն Թուրքիայի հետ: Բացի այդ, Հայաստանը 1915-ը դարձրել է իր արտաքին քաղաքականության առաջնային ուղղություն, և Ցեղասպանության հանգամանքն ավտոմատ քաղաքականացվել է: Ի՞նչ տարբերություն` ռուս-թուրքական լարման ֆոնին է քաղաքականացվում, թե՞ հայ-թուրքական:
Ռուս-թուրքական հարաբերությունների լարման մյուս օգտակար պտուղը կարող է լինել Ղարաբաղյան հակամարտությունը: Միջադեպից անմիջապես հետո ռուսական լրատվամիջոցները գրում են, որ Թուրքիան պատրաստվում է Ռուսաստանին պատասխանել Ղարաբաղյան հակամարտությունը թեժացնելով: Այսինքն Թուրքիան կօգնի Ադրբեջանին, որպեսզի նա Ղարաբաղի առաջնագիծը թեժացնի և գրավի Հայաստանի ազատագրած տարածքները:
Բայց Թուրքիան մինչև այս էլ «երկու պետություն` մեկ ազգ» կարգախոսի ներքո օգնում է Ադրբեջանին` տրամադրում է զենք, վարժեցնում զինվորներին, միջազգային կազմապետրպություններում պաշտպանում Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականությունը:Բայց Ադրբեջանը Ռուբիկոնն անցնելու հնարավորություն չունի:
Մյուս կողմից` Ղարաբաղում հենց այս պահին սկսելով թեժ գործողություններ, Ադրբեջանը Ղարաբաղի հարցը կդարձնի Ռուսաստանի հարց: Այսինքն`այս պահին դա Ռուսաստանը կդիտի սադրանք իր նկատմամբ:
Հայաստանի համար այս առճակատումից մյուս օգուտը տնտեսական է: Թուրքական ապրանքների արգելումը Ռուսաստանում կարող է նոր դուռ բացել հայկական ապրանքների համար: Արգելված ապրանքների մեծ մասը արտադրում է նաև Հայաստանը, և ռուսական շուկայում թուրքական ապրանքի տեղը հայկականը շատ արագ կարող է լրացնել:
Բացի այդ` Ուկրաինայի հարցում Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցները փակեցին ռուս զբոսաշրջիկների` եվրոպական զբոսավայրերում հանգստանալու հնարավորությունը: Եգիպտոսում տեղի ունեցած տեռորի հետևանքով ռուսական օդանավի կործանումից հետո ռուս տուրիստների առջև փակվեց նաև Եգիպտոսում հանգստանալու հեռանկարը: Այս ֆոնին Հայաստանին տրվում է բացառիկ հնարավորություն` ռուսական տուրիստական շուկա մուտք գործելու համար: Այսինքն տնտեսական առումով նույնպես ռուս-թուրքական լարվածությունից Հայաստանը հայտնվում է շահեկան դիրքում:
Բայց իրո՞ք Հայաստանին ձեռնտու է ռուս-թուրքական հարաբերությունների լարումը: Իրականում` ոչ
Ոչ, որովհետև այն, ինչ տեղի է ունենում մեր շուրջ պատմականորեն, քաղաքականապես ու բարոյապես` ոչ մի առնչություն չունի Հայաստանի հետ: Իրականում պատմությունը ցույց է տալիս, որ գերտերությունների բախումների պատճառով հիմնականում տուժում են փոքր երկրները:
Ակնհայտ է, որ Ռուսաստանը միայնակ չի պայքարի չի Թուրքիայի դեմ և կներքաշի երկրների, որոնք մինչև այդ խնդիր ունեին այդ երկրի հետ: Բնականաբար Հայաստանը` որպես ռազմավարական գործընկեր ու Թուրքիային առնվազն տարածքային պահանջներ ներկայացնող երկիր, առաջինն է ներքաշվելու խաղին:
Պատմությամբ է ապացուցված` Ռուսաստանն ու Թուրքիան ի վերջո հաշտվում են, Հայաստանը ամենածանր կորուստն է կրում այդ բախումներից: Օրինակ` 1828-29 թվականներին` ռուս-պարսկական պայմանագրի կնքումից անմիջապես հետո սկսված ռուս-թուրքական պատերազմում հայերը աջակցեցին ռուսական բանակին: Հաղթանակից հետո սուլթանի խնդրանքով կնքվեց Ադրիանապոլսի պայմանագիրը, որով ռուսները նահանջեցին ու արևմտահայությանը կրկին թողեցին թուրքական լծի տակ: Այդ պայմանագրով Ռուսաստանը Թուրքիային վերադարձրեց Կարսը, Արդահանը, Էրզրումը, Մուշը, Բայազետը և գրաված մյուս շրջանները։ Այլ խոսքով, Արևմտյան Հայաստանը շարունակեց մնալ օսմանյան տիրապետության տակ։
Այս դեպքում, եթե ռուսատանն ու Թուրքիան ունենան ռազմական բախում, ապա Հայաստանը կդառնա ռազմական բախման իրական թատերաբեմ: Նախ Հայաստանը ստիպված կլինի հայտարարել, որ պաշտպանում է Ռուասատանին, ապա ուզած թե չուզած կմիանա ռազմական գործողություններին:
Բայց կողմերի միջև լայնածավալ պատերազմը գրեթե բացառված է: Նախ այն պատճառով, որ Թուրքիան ՆԱՏՕ-ի անդամ երկիր է. Թուրքիայի դեմ պատերազմը ամբողջ Արևմուտքի դեմ է: Ռուսաստանի դեմ Թուրքիայի պատերազմն էլ պատերազմ է միջուկային տերության հետ, ինչը նույնպես բացառվում է, որովհետև ամբողջ սառը պատերազմի փուլում Արևմուտքն ու ԽՍՀՄ-ը խուսափեցին միջուային բախումից:
Այսինքն` բոլոր հաշվարկներով, ռուս-թուրքական այս էսկալացիան չի կարող երկարաժամկետ ու ծավալուն դառնալ: Դա էլ նշանակում է, որ տնտեսական խնդիրների առաջ կանգնած Ռուսաստանը երկար չի մնա այս խառը տարածաշրջանում:
Մյուս կողմից` Ցեղասպանության ժխտումը ՌԴ-ում քրեականացնելը ճանաչման գործին այս փուլում ոչինչ չի տա, ավելին` սա կարող է հակառակ տրամադրություններ առաջացնել հակառուսական դիրքորոշում ունեցող երկրներում, ու Հայոց ցեղասպանությունը կսկսվի ընկալվել որպես միայն քաղաքական խնդիր:
Բացի այդ` ՄԻԵԴ-ն արդեն նախադեպային որոշում ունի Հայոց ցեղասպանության քրեականացնող օրինագծի դեմ: Այսինքն եթե Ռուսաստանը որևէ մեկին այդ օրենքով դատի, այդ մարդը կարող է հանգիստ դիմել Եվրոպական դատարան ու արդարացվել: Խոսքը Փերինչեքն ընդդեմ Շվեյցարիայի գործին է վերաբերում, որտեղ ՄԻԵԴ-ը Շվեյցարիայում Հայոց ցեղասպանությունը հրապարակավ մերժելը համարեց խոսքի ազատություն:
Ղարաբաղի հարցում հայկական կողմի սպասելիքները նույնպես անբովանդակ են, որովհետեւ Թուրքիան եղբայրական Ադրբեջանին չի ներքաշի իր ու ռուսաստանի բախումների մեջ:
Տնտեսական առումով նույնպես` Հայաստանի օգուտները թվացյալ են: Իրականում ԵԱՏՄ-ին միանալուց հետո պարզվեց, որ Հայաստանը առանձնապես արտահանման ծավալ չունի: Տնտեսական թռիչքի խոստումը փուչ էր, ավելին` ԵԱՏՄ-ին միանալուց հետո Հայաստանի արտահանման ծավալը նվազել է: Սա առաջին հերթին կապված է ռուսական շուկայում ճգնաժամի հետ, մյուս կողմից` կոռումպացված ռուս մաքսավորների հետ, որոնք Լարսի անցակետում անընդհատ դժվարություններ ու կուտակումներ են առաջացնում հայ բեռնափոխադրողների համար:
Հայկական տուրիզմը նույնպես տպավորիչ զարգացում չի կարող ունենալ այս բախման հետևանքով, որովհետև եթե Մոսկվան իր տուրիստներին արգելի մեկնել Եգիպտոս ու Թուրքիա, սա դեռ չի նշանակում, որ նրանք կհոսեն Հայաստան: Նախ որովհետեւ Հայաստանում տուրստական ենթակառուցվածքներ չկան, հյուրանոցն ու օդանավի տոմսը թանկ են, առաջարկվող ծառայությունները զիջում են Թուրքականին: Եվ հետո Հայաստանի տուրիզմի տեսակը ակնհայտորեն տարբերվում է այդ երկրների առաջարկից: Հայաստանը առաջարկում է հիմնականում պատմական տուրեր` եկեղեցիներ, Գառնի, Գեղարդ, Էջմիածին: Բայց Անթալիան ու Եգիպոս գնացող տուրիստները պասիվ հանգստի սպառողներ են, նրանք ծով գնացողներ են: Ծով գնացողին եկեղեցով չես գրավի:
Հիմա` Հայաստանին ձեռնտո՞ւ է ռուս-թուրքական լարումը
Ամեն ինչ կախված է նրանից թե ո՛ր անկյունից Հայաստանը կնայի այս իրավիճակին: Ցանկացած քաղաքական դասավորություն ու իրավիճակ հնարավորություն է: Այս բոլոր զարգացումների մեջ Հայաստանը պահպանում է բազմանշանակ լռություն: Լինելով Ռուսաստանի ռազմավարական գործընկերը, ՀԱՊԿ անդամ երկիր, Թուրքիայի քաղաքական հակառակորդ, օդանավի խոցումից հետո հայտարարություն արվեց ԱԺ փոխնախագահի մակարդակով:
Այնինչ Հայաստանը` որպես սուվերեն պետություն, առաջիններից մեկը ամենաբարձր մակարդակով պետք է դատապարտեր Թուրքիայի սադրանքը: Ավելին` Հայաստանը հենց առաջին օրը, երբ Ռուսաստանը մտավ Սիրիա, պետք է հայտարարեր ու միանար ահաբեկչության դեմ պայքարին` թեկուզ մեկ օդանավով, թեկուզ Ռուսաստանի ֆինանսական օգնությամբ: Դրանով Հայաստանը կդառնար մեծ տարածաշրջանի խաղացող:
Տարածել
Կարդա նաև
Տեղի է ունեցել թուրք պատմաբան Թաներ Աքչամի «Ցեղասպան պետության ակունքները» գրքի հեռուստաշնորհանդեսը (տեսանյութ)
Թուրք պատմաբան Թաներ Աքչամի մասնակցությամբ տեղի ունեցավ նոր գրքի շնորհանդեսը (լուսանկարներ)
Տեղի ունեցավ Դեմիր Սյոնմեզի «Վիրավոր արծիվը» գրքի հեռուստաշնորհանդեսը (տեսանյութ)
«Ցեղասպանագիտության շաբաթը» բացվեց հատուկ հրատարակության՝ Վահագն Դադրյանի գրքի շնորհանդեսով (լուսանկարներ)