#54 Տիգրան և Արաքս Մանսուրյաններ. Անշտապ զրույցներ

newmag/ շապիկ  #60 Վլադիմիր Պոզներ. Իմ տարիքը իմ էքսկլյուզիվն է
newmag / շապիկ #59 Ցեղասպանության տպագիր վկաները

---

ՆԿԱՐԱՀԱՆՈՒՄԻՑ ՀԵՏՈ
Լուսանկարահանումն անցավ ավելի արագ, քան նախատեսել էինք: Ամբողջ ընթացքում պատմում էին Տիգրան Լևոնյանի՝ Գոհար Գասպարյանի ամուսնու մասին: Պատմությունն այն մասին էր, որ Տիգրան Լևոնյանի հայրը իրականում Լևոնյանը չէ: Նա եղել է Տիգրանի իրական հոր աշակերտը: Նրա մահից հետո Լևոնյանն ամուսնացել է իր ուսուցչի կնոջ հետ և հայր դարձել փոքրիկ Լևոնին:
Լուսանկարվելուց հետո ճանապարհեցինք մաեստրոյին: Հետո այնպես ստացվեց, որ միասին էլ բարձրացանք Տիգրան Մանսուրյանի բնակարան: Ընդ որում ես՝ վերելակով, Մանսուրյաններն ու լուսանկարիչ Վահանը՝ոտքով: Մաեստրոն վերելակ չի նստում: Ընդհանրապես:
Բնակարանում բոլորս տեղավորվեցինք: Քույրն արագ կարգի բերեց հյուրասենյակը, ննջարան տարավ անկողինը, հարդարեց բազմոցը: Եղբայրը դասավորեց փոքրիկ բարձիկները՝ հենվելու համար: Ես նստեցի բազկաթոռին, Մանսուրյանները՝ բազմոցին: Ու սկսվեց զրույց քրոջ ու եղբոր հարաբերությունների մասին, թե ինչու շատ չեն այս հարաբերություններին նվիրված արվեստի գործերը:
Տիգրան – Իսպանացի Մանուել դե Ֆալյան չամուսնացավ, և ամբողջ կյանքում քույրն էր իրեն խնամում: Պուճուրիկ, կա՜րճ  մարդ  էր: Հանճարեղ  իսպանացի կոմպոզիտոր. շատ-շատ եմ սիրում նրան: Դե Ֆալյան լավ   մարդ էր, շատ լավ… Նրան շատ եմ սիրում: Եթե կա օտարների մեջ մեկը, որի երաժշտության արտակարգ, ինչ ասեմ, ճշգրտությունը, որը հասնում է ժողովրդական բարոյագիտության… Նա բարոյականության ստատուսն  է պահում, որովհետև արտիստիզմը նենց վտանգավոր բան է՝ մի քիչ համը հանեցիր՝ ընկնում ես զոնայից դուրս, ճշգրտությունից դուրս՝ դեպի ցուցադրականը, արտաքինը: Դրանք մեկը մյուսով պայմանավորված են ու շաղկապված են՝ արտահայտչականությունը ու ներքին կազմակերպվածությունը: Մեկը մյուսին զիջում են անընդհատ. արտահայտչականությունը միշտ խոնարհվում է ձայների կազմակերպվածության առաջ, և ձայների  կազմակերպվածությունը՝ արտահայտչականության առաջ, այսինքն՝ արտիստիզմ և դիսցիպլինա: Դեպի դուրս և դեպի ներս. այդ հարաբերությունները դե Ֆալյայի երաժշտության մեջ շատ ընտիր են, շատ:
Արաքս – Ես Գերմանիայից e-mail ստացա անցյալ տարի մի ժուռնալիստից: «Անուշ» օպերայի CD-ն գնել էր Լոս Անջելեսում և գտել էր ինձ: Գրել էր. «Խնդրում եմ ասեք, թե որ թվականին է ձայնագրված այս ներկայացումը. այն ինձ շատ հիշեցնում է Donizetti-ի «Lucia di Lammermoor» պատմությանը: Ես ունեմ DVD-ն և հիացած եմ կատարումով»: Ես էլ գրեցի, որ 89-ին է եղել ձայնագրությունը:
Տիգրան – Ես քեզ պետք է ասեմ, որ առհասարակ էդ պատմությունները, բոլոր օպերա գրողները դրա վրա են սկսել օպերա գրել, բոլոր  պատմությունները սիրո պատմություն են: Ինձ համար շատ սիրելի է Ֆոլկների «Շառաչ ու ցասում» վեպը: Էդ ընտանիքը: Եղբոր ու քրոջ պատմություն, վա՜յ-վա՜յ, ո՜նց է տառապում եղբայրը քրոջ համար: Խենթանալու բան է:
Արտակ – Իսկ դուք իրար համար տառապե՞լ եք:
Արաքս  – Ըը.. ի՜նչ հետաքրքիր հարց եք տալիս: Տառապե՞լ...
Տիգրան – Ինքը չի տառապել, ես եմ տառապել:
Արաքս – Էն ժամանակ, որ ինքը տառապել է, ես էլ եմ տառապել:
Տիգրան – Բայց ոչ թե իմ տառապանքով, այլ իր տառապանքով՝ մեկ ուրիշ ուղղությամբ:
Արաքս – Իմ տառապանքով տառապել եմ, նաև տառապել եմ կրկնակի, որ եղբայրս է տառապում. երկուսը միասին է եղել:
Տիգրան – Անցած պատմություն է:
Արաքս – Տիգրանը սյուն էր ինձ համար ամեն ինչում: Եվ երաժշտական առումով, դե՛, միշտ կապված էինք, միասին էինք. համերգներ և առհասարակ. շատ բան էի սովորում Տիգրանից, որովետև միշտ միասին էինք: Երբեմն քայլում էինք, ուղեկցում էր տուն, համերգներ էինք տալիս, լեցուն էր Տիգրանով իմ կյանքը: Չեմ կարող ասել «շտապ օգնության» նման պահանջ է եղել, չէ՛, բայց ներքին պահանջը միշտ եղել է:
Տիգրան – Ամենօրյա:
Արաքս – Տիգրանի մոտ այդ տարիներին բոլոր երիտասարդ երգահաններն էին գալիս, որոնք հատուկ ինձ համար գրում էին վոկալ շարքեր: Եվ էդ առումով ինձ համար ամենաերանելի տարիներն են եղել, որ իրենց մեջ էի, սովորում էի, երգում  էի:
Տիգրան – Երբ ես գրում էի, ընկերներս էլ էին գրում, վարակվում էին: Հիշեցի: Մոռացել էի:
Արաքս  – Եղել է, որ երիտասարդ 11 կոմպոզիտորների հետ գնացել եմ Ուկրաինա, Մոսկվա, Լենինգրադ, որովետև բոլորն ինձ համար էին գրում, բոլորի հիմքը Տիգրանն էր, որովհետև բոլորի երաժշտությունը կարծես էդ հողից էր ծնված: Բոլորի հետ աշխատել եմ. երբեք չեմ մտածել, որ ես Արաքս Մանսուրյանն եմ:
Տիգրան – Մենք էդ հարաբերության մակարդակում երբեք չենք ապրել, որ ինչ-որ բան ենք դարձել՝ իրար հետ չշփվենք, էդ «բան դառնալու» մակարդակով: Երբե՛ք: Ես մշտապես իրեն ասելիք ունեցել եմ, մշտապես պակասությունների մասին ենք խոսել, ու մշտապես լսել է:
Արաքս – Այո՛, այո՛: Ինձ համար շատ կարևոր է Տիգրանի յուրաքանչյուր բառը: Ես աղքատանում եմ Ավստրալիայում:
Տիգրան – Ոչ միայն իր երգած նյութի, այլև առհասարակ… Մենք երբեմն Սիդնեյ-Երևան գծի վրա խոսում ենք հեղինակի մասին, որի գործը պիտի երգի, ես իրեն ներկայացնում եմ այդ հեղինակի կյանքը, ինչու այսպես եղավ, ինչու այնպես եղավ, որի ժամանակը չունի փորփրելու, իսկ ես սիրում եմ այս բաները ներկայացնել իրեն: Արաքսն էլ այդ տեսակետից լավ լսել գիտի. անմիջապես ընկալում է, անմիջապես տանում է իր երգեցողության  մեջ: Հիշո՞ւմ ես՝ Յանաչեկի մասին ինչքան էինք խոսում:
newmag / շապիկ  #61 Բեռնար Վերբեր. Աստված հրաշալի սցենարիստ է
newmag / շապիկ  #62 Նաստասյա Կինսկի. Երևանցի` 7 օրով

---

Արաքս – Մադրիգալները:
Տիգրան – Մադրիգալները շատ գեղեցիկ են: Եվ ասեմ քեզ՝ և նույնիսկ էդ ժամանակ մենք քիչ-քիչ եղանք մեջտեղ: Ես այդ հաշվենկատ բառը չեմ ուզում՝ ասեմ, բայց օգտակարության գիտակցությունը չեմ ունեցել էդպես:
Արաքս – Ինձ համար այնքան մեծ նվեր է Տիգրանի՝ Համո Սահյանի շարքը, որ գանձ է: Երբ ուսանողներիս սովորեցնում եմ, հպարտությամբ ասում եմ՝ եղբայրս ինձ է նվիրել…
Տիգրան – 4 երգ եղավ:
Արաքս – … Տարեդարձիս:
Տիգրան – Էս բազկաթոռին Համո Սահյանը նստած էր…
Արաքս – Այո՛, այստեղ էի դրել: Համո Սահյանն էր այստեղ, Հրանտ Մաթևոսյանն էր այստեղ:
Տիգրան – Այդ օրը՝ չէ՛. Հրանտը չկար այդ օրը:
Արաքս – Որ եկան ունկնդրելու:
Տիգրան – Հրանտն է՞լ կար:
Արաքս – Այո՛:
Տիգրան – Ի՜նչ ես ասում, չեմ նկատել Հրանտին:
Արաքս – Այո՛:
Տիգրան – Ուրիշ անգամներ եկել է մեր տուն: Հիշում եմ՝ եկավ, այստեղ բարդի ծառեր ունեինք կողք կողքի, ասեց՝ սա կինն է, սա ամուսինն է: Հետո Նոնային պատմեցի: Հիմա ամեն անգամ, որ մարդ է գալիս  խոհանոց, ասում եմ՝ ա՛յ, սա կինն է սա՝ մարդը:
Արաքս – Հիմա կա՞ էդ ծառը:
Տիգրան – Կա:
Արաքս – Էս շենքը չխանգարե՞ց:
Տիգրան – Չէ՛, արանքում է: Գարնանը կին բարդին սերմեր է թափում, տղամարդ բարդին կանգնած է ձիգ: Կինը քանդվում է, տարածվում է աջ ու ձախ, ոնց որ հղի կին լինի, չէ՞:
Արաքս – Այո՛, այո՛...
Տիգրան – Դեֆորմացվում է: Այդ ծառը էդպես դեֆորմացվում է, իսկ այն մեկը կանգնած է սլացիկ...
Արաքս – Հայ են երկուսն էլ ուրեմն:
Տիգրան – Հա՛, էլի: Էս բարդիները շատ շատ լավն են: Լավ տեղ չեն դրված, որովհետև այստեղ միջանցիկ քամի կա, շենքերի արանքից օդը գնում-գալիս է, դրանք արանքում են մնացել: Այդ է դրանց կյանքն  էլ… Ի՞նչ անեն: Ես բուսակա՛ն աշխարհի կողմն եմ, ոչ կենդանական աշխարհի: Իմը բուսական աշխարհն է: Ես բուսական աշխարհը շատ եմ սիրում: Կենդանականն էլ եմ սիրում, բայց նրա հետ չունեմ այդքան կապվածություն, որքան բուսականի: