[Շարունակությունը՝ գրքում] Սալման Ռուշդի. «Կեսգիշերի զավակները»
Ծնվել եմ Բոմբեյ քաղաքում… Ժուկով–ժամանակով։ Չէ՛, չեղա՛վ, ամսաթվից խուսափել չի՛ լինի։ Ծնվել եմ բժիշկ Նարլիկարի ծննդատանը 1947 թվականի օգոստոսի 15–ին։ Ժա՞մը։ Դա էլ է կարևոր։ Այդ դեպքում՝ գիշերը։ Չեղավ, կարևոր է ավելի… Իրականում՝ կեսգիշերին մոտ։ Երբ լույս աշխարհ եկա, ժամացույցի սլաքները ծափ տվեցին՝ հարգալից ողջունելով ինձ։ Օ՜, ավելի ստույգ, ավելի պարզ ասած՝ այս աշխարհ ոտք դրեցի ճիշտ այն պահին, երբ Հնդկաստանն անկախություն ձեռք բերեց։ Մարդիկ շունչները պահել էին։ Դրսում՝ պատուհանից այն կողմ, հրավառություն էր. ամբոխ էր հավաքվել։ Մի քանի ակնթարթից հայրս կոտրեց ոտքի բթամատը, բայց այդ արկածը դատարկ բան էր վերահաս մթության մեջ ինձ բաժին հասած արհավիրքի համեմատությամբ, քանզի մեղմ ու զուսպ ողջունող սլաքների ծածուկ դաժանությունն անհասկանալիորեն ձեռնաշղթայել և գամել էր ինձ պատմությանը, և ճակատագիրս անքակտելիորեն կապվել էր երկրիս ճակատագրի հետ։ Եվ հաջորդ երեք տասնամյակներում դրանից խուսափելն անհնար էր։ Գուշակները կանխատեսել էին ծնունդս, լրագրերը փառաբանել էին գալուստս, քաղաքագետները վավերացրել էին իսկությունս։ Եվ ոչ ոք ոչինչ չհարցրեց ինձ։ Ես՝ Սալիմ Սինայս, որ հետո ամենատարբեր անուններ էի ունենալու՝ Խլնքոտ, Ծաղկատար, Քաչալ, Ֆսֆսան, Բուդդա, նույնիսկ՝ Լուսնահատ, սաստիկ խճճվել էի ճակատագրիս բավիղներում, որ խիստ վտանգավոր է նաև լավագույն ժամանակներում։ Իսկ այդ օրերին նույնիսկ քիթ սրբել չէի կարողանում։
Եվ հիմա ժամանակը (որ այլևս նշանակություն չունի ինձ համար) սպառվում է։ Շուտով երեսունմեկս կլրանա։ Գուցե։ Եթե ավերվող, հոգնատանջ մարմինս թույլ տա։ Սակայն հույս չունեմ կյանքս փրկելու, նույնիսկ հազար ու մեկ գիշերվա վրա հույս դնել չի լինի։ Պետք է արագ գործեմ, Շահրազադից էլ արագ, եթե ուզում եմ, ի վերջո, որևէ իմաստ, այո՛, իմաստ գտնել։ Համաձայն եմ՝ ամեն ինչից առավել վախենում եմ անիմաստությունից։
Եվ այնքա՜ն բան ունեմ պատմելու, չափից ավելի շա՜տ, ներհյուսված կյանքերի– իրադարձությունների–հրաշքների–վայրերի–բամբասանքների մի ամբողջ շարք, անհավանականի և աշխարհիկի չափից ավելի թանձր խառնաշփոթ։ Կյանքեր եմ կլլել, և որպեսզի ճանաչեք ինձ, թեկուզ «ես»–երիցս մեկը, դուք նույնպես ստիպված եք բազում կյանքեր կլլել։ Կլլված բազմությունները ճզմվում, հրմշտվում են ներսումս, և, ուղղորդվելով սոսկ լայնկեկ ճերմակ սավանով, որի կենտրոնում գրեթե յոթ դյույմ տրամագծով անհամաչափ կլոր անցք է բացված, կառչելով ծակոտած, բզկտած քառակուսի պաստառի՝ թալիսմանիս, «սեզա՛մ, բացվի՛ր»–իս մասին երազից, կյանքիս վերակառուցումը կնախաձեռնեմ այն կետից, որտեղից շուրջ երեսուներկու տարի առաջ իրականում սկիզբ է առել նո՜ւյնքան ակնհայտ և նո՜ւյնքան ներկա և ժամացույցից նո՜ւյնքան հալածված ու հանցանքով նո՜ւյնքան ապականված ծնունդս։
(Ի դեպ՝ սավանը նույնպես ապականված էր. հին, խամրած կարմիր կաթիլների երեք հետքեր էին վրան։ Ինչպես «Ղուրանն» է սովորեցնում՝ «Կարդա՛ հանուն քո Արարիչ Աստծո, որն արարեց Մարդուն արյան մակարդուկից»)։
Քաշմիրյան մի առավոտ՝ 1915–ի վաղ գարնանը, պապս՝ Ադամ Ազիզը, աղոթքը սկսելով, քիթն ուժգին հարվածեց սառած, կոշտացած հողաթմբին։ Արյան երեք կաթիլներ դուրս հորդացին ձախ քթանցքից, անմիջապես մակարդվեցին սառն օդի մեջ և, նրա աչքի առաջ սուտակների վերածվելով, կաթեցին աղոթագորգին։ Նախքան ծնկի գալն ընկրկելով ու երերալով, գլուխը կրկին ձիգ պահած՝ նա զգաց, որ աչքերը ողողած արցունքակաթիլները նույնպես սառել կարծրացել էին, և հենց այն պահին, երբ թարթիչներից քամահրանքով թափ տվեց ադամանդները, որոշեց, որ այլևս երբեք չի համբուրելու հողը ո՛չ ի սեր որևէ աստծո և ո՛չ էլ հանուն որևէ մարդու։ Եվ այդ որոշումը խոցեց պապիս, դատարկություն առաջացրեց կենսական նշանակության ներքին խոռոչներում՝ նրան խոցելի դարձնելով կանանց և պատմության համար։ Սկզբում այդ ամենը չգիտակցելով, թեև վերջերս էր ավարտել բժշկական պատրաստության դասընթացը, ոտքի կանգնեց, պոչատ սիգարի պես փաթաթեց աղոթագորգը, դրեց աջ թևի տակ և ջինջ, ադամանդազերծ աչքերով զննեց դաշտավայրը։
Աշխարհը նորեն նոր կյանք էր առել։ Ձմռանը սառցե ձվակճեպի տակ հասունացող խոնավ ու դեղին դաշտավայրը կտցահարել, ազատվել էր կճեպից։ Թարմ խոտը դեռ հապաղում էր հողի տակ, լեռները դեպի յայլաներն էին քաշվել տաք եղանակի կանխազգացումով։ (Ձմռանը, երբ դաշտավայրը կուչ էր եկել սառցի տակ, լեռները փակվել և, կատաղի ծնոտները սեղմած, գռմռում էին լճափնյա քաղաքի շուրջը)։
Այն օրերին ռադիոաշտարակ դեռ չէին կառուցել, և Շանկարաչարյա տաճարը՝ փոքրիկ սև բշտիկ՝ դեղնականաչավուն լեռան լանջին, շարունակում էր իշխել Շրինագար քաղաքի փողոցների և լճի վրա։ Այն օրերին ռազմական ճամբար չկար լճափին, և քողարկաներկ բեռնատարների ու ջիփերի անվերջանալի օձաշարերը չէին խցանում լեռնային նեղ ճանապարհները, և զինվորները Բարամուլան և Գուլմարգն անցնելուց հետո չէին թաքնվում լեռնագագաթներին։ Այն օրերին կամուրջներ լուսանկարող զբոսաշրջիկներին չէին գնդակահարում որպես լրտեսների, և, անգլիացիների նավակ–տնակները չհաշված, դաշտավայրը գրեթե չէր փոխվել Մուղալ կայսրության[1] տարիներից ի վեր, թեև ամեն գարնան հետ նոր կյանք էր առնում, բայց պապիս աչքերը, որ մարմնի մնացած մասերի պես քսանհինգ տարեկան էին, այլ կերպ էին տեսնում իրերը… նաև նրա քիթն էր սկսել քոր գալ։
Ո՞րն էր պապիս վերափոխված տեսողության գաղտնիքը. նա հինգ տարի, հինգ գարուն տանը չէր եղել։ (Հողաթումբը, որքան էլ ճակատագրական էր դրա գունդուկծիկ ներկայությունն աղոթագորգի պատահական փոթի տակ, ըստ էության, ընդամենը խթան էր)։ Եվ տուն վերադառնալով՝ պապս արդեն աշխարհ տեսած աչքերով նայեց շուրջը։ Եվ չնկատեց հսկա ատամներով շրջանակված փոքրիկ դաշտավայրի գեղեցկությունը, և թվաց, որ այն նեղ էր, հորիզոնը՝ մոտ, և նա տխրեց, որ այժմ կատարյալ աքսորում էր հայտնվել։ Նաև անբացատրելիորեն զգում էր՝ հարազատ վայրը վրդովված է, որ ինքը վերադարձել է ուսյալ՝ լսափողակը գրկին։ Ձմռան սառույցի տակ այդ վայրը սառն էր ու անհաղորդ, բայց այժմ այլևս կասկած չկար՝ Գերմանիայում անցկացրած տարիները թշնամակա՛ն միջավայր են վերադարձրել։ Շատ տարիներ հետո, երբ ներքին դատարկությունն ատելությամբ կլցվի, և նա կգա բլրանիստ տաճարի սևքար աստվածության սրբավայրի մոտ զոհաբերվելու, կջանա մտաբերել մանկության գարունները դրախտում, և այդ դրախտի տեսքը նախքան իր ճամփորդությունն ու հողաթմբերի և ռազմատանկերի կողմից ապականվելը։
Կարդացեք նաև.
- Սոնյա Շրայբեր Վայց. «Խոստացա, ես կպատմեմ»
- Ֆլյոր Եգգի․ Ես XX-ի եղբայրն եմ
- Ֆլյոր Եգգի. Պատժի երանելի տարիները
Առավոտյան, երբ դաշտավայրն աղոթագորգե ձեռնոցով հարվածեց քթին, նա անհեթեթորեն շարունակեց ձևացնել, իբր ոչինչ չի փոխվել։ Եվ արթնացավ ծակող ցրտին. չորսն անց քառորդ էր. լվացվեց ըստ կարգի, հագնվեց, հոր բուխարի փափախը գլխին քաշեց, հետո աղոթագորգի պոչատ սիգարը հին, մութ տան առջևի փոքրիկ, լճափնյա պարտեզը տարավ և իրեն սպասող հողաթմբին փռեց։ Հողը դավադրաբար փափուկ էր ոտքերի տակ և միաժամանակ ստիպել էր նրան, որ անտեղյակ ու անզգույշ դառնար։ Առաջին բառերը՝ «Հանուն գթառատ և գթասիրտ Աստծո…», որ արտասանեց՝ ձեռքերը գրքի պես իրար սեղմած և առաջ պարզած, սփոփեցին նրա մի մասը, սակայն շփոթեցրին մյուս՝ ավելի մեծ մասը, «Փա՜ռք Ալլահին՝ աշխարհների տիրակալին…», բայց Հայդելբերգը մտքից դուրս չէր գալիս. այնտեղ էր Ինգրիդը, որ թեկուզ կարճ ժամանակով, բայց ի՛ր Ինգրիդն էր, որ քմծիծաղում էր իր մեքքայատենչ թութակության վրա, նաև մյուս ընկերները՝ Օսկարն ու Իլզե Լուբինը, իր աղոթքները հակագաղափարներով ծաղրող անարխիստներ, «… գթառատ և գթասիրտ, թագավորը Վերջին դատաստանի օրվա…», Հայդելբերգը, որտեղ, բացի բժշկություն ու քաղաքականություն ուսումնասիրելուց, իմացավ, որ եվրոպացիներն են հայտնագործել թե՛ ռադիումը և թե՛ Հնդկաստանը, Օսկարը նույնիսկ հիացած էր Վասկո դա Գամայով, և հենց դա, ի վերջո, Ադամ Ազիզին օտարացրեց ընկերներից, նաև այն համոզմունքը, որ ինքը, այսպես թե այնպես, նրանց նախնիների հայտնագործությունն է, «… միայն քեզ ենք երկրպագում և միայն քեզնից ենք օգնություն աղերսում…», և ահա վերադարձել է ու, հակառակ իր ուղեղում նրանց մշտական ներկայության, փորձում է վերամիավորվել նրանց ազդեցությունն անտեսող նախկին «ես»–ի հետ, թեև գիտի այն ամենը, ինչ պարտավոր էր իմանալ, օրինակ՝ հնազանդության մասին, այն մասին, թե ինքն ինչ է անում հիմա, և մինչ ձեռքերը, հին հիշողություններին ենթարկվելով, առաջ պարզվեցին, նա ծնկեց՝ մատները բացած, և ականջներին սեղմեց բթամատները, «…առաջնորդի՛ր մեզ դեպի անշեղ ուղին, նրանց արահետով, որոնց ողորմացել ես…»։ Բայց անօգուտ էր, հայտնվել էր տարօրինակ միջնավայրում՝ հավատի ու անհավատության արանքում թակարդված, և, ի վերջո, սոսկ ձևացնում էր՝ «…և ո՛չ նրանց, որ քո ցասմանն են արժանացել, և ո՛չ էլ նրանց, որ մոլորվել են»։
Հետևեք newmag-ին Telegram-ում և Instagram-ում։