6 հարց Միխեիլ Սաակաշվիլիի մասին, որ կցանկանայիք տալ վրացիներին
Վրաստանի բնակչության մի մասի համար երկրի երրորդ նախագահը (որն այժմ բողոքի ակցիաներ է կազմակերպում Ուկրաինայում) մինչ օրս մնում է նոր Վրաստանի խորհրդանիշ՝ զերծ կոռուպցիայից և կրիմինալից, և պուտինյան Ռուսաստանի դեմ պայքարի հերոս:
Վրաստանում Սաակաշվիլիի համախոհները նրան համարում են հետխորհրդային տարածքում ամենախարիզմատիկ առաջնորդը և արևմտամետ բարեփոխումների ճարտարապետ: Սակայն Սաակաշվիլիի հակառակորդների համար, որոնք քիչ չեն, նա պոպուլիստ է՝ հակված մենիշխանության և միանձնյա գործողությունների, որին չի հետաքրքրւմ ոչինչ, բացի իշխանությունից:
Իր քաղաքական կենսագրության ընթացքում Սաակաշվիլին բախվել է մի շարք ճգնաժամային իրավիճակների, և դրանցից բոլորը չէ, որ հաջողությամբ է անցել:
1.Վարդերի հեղափոխություն. Ինչպե՞ս Սաակաշվիլիին հաջողվեց գալ իշխանության
Սաակաշվիլին քաղաքական կարիերան սկսել է 1995թ, երբ նա խորհրդարան անցավ իշխող «Վրաստանի քաղաքացիների միություն» կուսակցությունից, որի առաջնորդը նախագահ Էդուարդ Շևարդնաձեն էր: Հանուն քաղաքականության՝ Սաակաշվիլին թողեց աշխատանքը Նյու Յորքի իրավաբանական ընկերությունում: Խորհրդարանում նա դարձավ այսպես կոչված «բարեփոխիչների թևի» առաջնորդներից մեկը իշխող կուսակցության շարքերում: 2000թ. նա նշանակվեց արդարադատության նախարար՝ 33 տարեկանում դառնալով կառավարության ամենաերիտասարդ անդամը: Նախարար լինելու տարիներին բազմիցս հայտարարել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի անհրաժեշտության մասին: Մի անգամ Սաակաշվիլին կառավարության նիստին ցույց տվեց կառավարության իր գործընկերների շքեղ պալատների լուսանկարները, ինչը սկանդալ առաջացրեց:
Սաակաշվիլին հրաժարական տվեց 2001թ.՝ նախագահ Շևարդնաձեին և նրա կառավարությանը մեղադրելով կոռուպցիայի դեմ պայքարելու ցանկության բացակայության մեջ: Նա հայտարարեց նոր «Միասնական ազգային շարժում» կուսակցություն ստեղծելու մասին, իսկ իր գլխավոր նպատակը հռչակեց հենց կոռուպցիայի դեմ պայքարը: Նրա կուսակցությունը հաղթեց Թբիլիսիի 2002թ. տեղական ընտրություններում, իսկ Սաակաշվիլին գլխավորեց քաղաքային խորհուրդը:
Միխեիլ Սաակաշվիլին՝ համախոհների հետ խորհրդարանի շենքի առջև, 2003թ. նոյեմբերի 23 REUTERS/Gleb Garanich
Սաակաշվիլիի համախոհները՝ խորհրդարանի նիստերի դահլիճում, 2003թ. նոյեմբերի 23 REUTERS/David Mdzinarishvili
2003թ. նոյեմբերին՝ որպես խորհրդարանական ընտրությունները կեղծելու դեմ բողոքի նշան, հազարավոր մարդիկ դուրս եկան փողոց: Միխեիլ Սաակաշվիլին, որն այդ ժամանակ գլխավորում էր իր «Միասնական ազգային շարժում» կուսակցությունը, այն երեք քաղաքական առաջնորդներից մեկն էր, որոնք հայտնվեցին բողոքի ալիքի գագաթում: Խորհրդարանի նախկին խոսնակներ Զուրաբ Ժվանիան և Նինո Բուրջանաձեն, այդ ժամանակ առավել հմուտ և ազդեցիկ ընդդիմադիր քաղաքական գործիչներ էին, քան Սաակաշվիլին: Սակայն մարդիկ փողոցում վանկարկում էին «Միշա»:
Հենց նա վճռական պահին՝ նոյեմբերի 23-ին, գլխավորեց երթը դեպի խորհրդարան՝ նպատակ ունենալով թույլ չտալ կեղծումների արդյունքում ընտրված նոր օրենսդիր մարմնի նստաշրջանի բացումը: Մյուս առաջնորդները նրա ետևից չգնացին: Ռիսկը մեծ էր. խորհրդարանը պաշտպանում էին ոստիկանության հատուկ ստորաբաժանումները, իսկ ամբիոնից ելույթ էր ունենում նախագահ Շևարդնաձեն՝ շրջապատված մեծ թվով թիկնապահներով: Սակայն արդյունքում, ցուցարարների ճնշման տակ, Շևարդնաձեն լքեց խորհրդարանի շենքը, իսկ հետո հրաժարական տվեց: Սաակաշվիլին, որը դարձավ հեղափոխության գլխավոր առաջնորդը, 2004թ. հունվարին ընտրվեց Վրաստանի նախագահ:
2. Բարեփոխումներ Վրաստանում. ի՞նչ արվեց ըստ էության
Փոքրիկ Վրաստանում մեկ օրում աշխատանքից հեռացնել 13 հազար մարդ՝ մեծ մարտահրավեր էր ձայների 97 տոկոսով ընտրված նախագահի համար: Սաակաշվիլիի նախագահության առաջին տարիներին լրատվական թողարկումները սկսվում էին նախկին կառավարության կոռումպացված պաշտոնյաների, նախկին իշխանությունների հետ կապ ունեցող գործարարների կամ քրեական հեղինակությունների հերթական ձերբակալությունների մասին լուրերով: 2004թ. ամռանը միաժամանակ աշխատանքից հեռացվեցին ՃՈ բոլոր աշխատակիցները: Նրանց փոխարեն ստեղծվեց փոքրաթիվ, բայց բարձր վարձատրվող պարեկային ոստիկանություն, որը կաշառք չէր վերցնում և ըստ էության պայքարում էր խախտումների և հանցավորության դեմ:
Համալսարաններից հեռացվեցին մեծ թվով ծեր դասախոսներ, իսկ շնորհիվ ազգային քննություննրի ներդրման՝ հաջողվեց գործնականում Բուհերի ընդունելությունից ամբողջությամբ արմատախիլ անել կոռուպցիան։
2004թ. էկոնոմիկայի նախարարությունը գլխավորեց ռուս հայտնի ձեռնարկատեր Կախա Բենդուկիձեն, որը դարձավ Վրաստանի տնտեսական բարեփոխումների հեղինակը: Մասնավորապես, նրա խորհրդատվությամբ կտրուկ նվազեցին հարկերը, մի շարք կարգավորող մարմիններ, որոնք նախկինում կոռուպցիայի աղբյուր էին, պարզապես լուծարվեցին: Արդյունքում պետբյուջեի փաստացի եկատմուտները 2003-2012թթ. ավելացան 10 անգամ: Գրեթե նույնչափ ավելացան կենսաթոշակները՝ 2003թ. 14 լարիից (այդ ժամանակվա փոխարժեքով՝ 7 դոլար) 2012թ. հասնելով 150-ի (մոտ 90 դոլար): Այդ շրջանում Վրաստանում բացվեց Արդարադատության պալատը՝ քաղաքացիների սպասարկման հատուկ հաստատություն, որտեղ հնարավոր է արագ ստանալ անձնագիր և այլ փաստաթղթեր, գրանցել անշարժ գույք կամ բիզնես:
«Սկսած 2003թ.-ից՝ Վրաստանը բացառիկ հաջողություններ է ցուցաբերում պետական ծառայությունների ոլորտում կոռուպցիայի դեմ պայքարում… Վրաստանն իր օրինակով ցույց տվեց, որ կոշտ քաղաքական կամքի առկայության և երկրի ղեկավարության համաձայնեցված գործողությունների պարագայում հաջողության կարելի է հասնել բավականին կարճ ժամանակահատվածում»,- ասվում է Համաշխարհային բանկի՝ «Կոռուպցիայի դեմ պայքարը պետական ծառայությունների ոլորտում. Վրաստանում բարեփոխումների ժամանակագրությունը» հետազոտության մեջ:
Սակայն այդ գործընացներն ունեին նաև այլ կողմ. հետհեղափոխական կառավարությունը հայտարարել էր «Զրո հանդուրժողականություն» հանցավորության և կոռուպցիայի դեմ պայքարում: Ինչպես տեղի իրավապաշտպանները, այնպես էլ Վրաստանի արևմտյան գործընկերները բազմիցս քննադատել են իշխանություններին դատական համակարգի ոչ բավարար անկախության համար: Արդյունքում բանտերը շատ արագ հայտնվեցին գերհագեցած վիճակում, ուղղիչ հաստատություններում առաջ եկավ բարդ իրավիճակ, պարբերաբար խախտվում էին դատապարտյալների իրավունքները: Ինչը արդյունքում զգալի դեր ունեցավ 2012թ. ընտրություններում Սաակաշվիլիի կուսակցության պարտության մեջ:
3. Ցույցի ցրումը 2007-ին․ ի՞նչ էր դա
2007թ. նոյեմբերի 7-ին ոստիկանությունը արցունքաբեր գազի և ռետինե մահակների օգնությամբ ցրեց Ռուսթավելի պողոտայում հավաքված ցույցը, որի մասնակիցները պահանջում էին նախագահի հրաժարականը: Նույն օրը հատուկ նշանակության ուժերը ներխուժեցին ընդդիմադիր գործարար Բադրի Պատրակացիշվիլիին պատկանող «Իմեդի» հեռուստաընկերություն և ուժի կիրառմամբ դադարեցրին հեռարձակումը:
Հատուկջոկատայինները ցրում են Ռուսթավելի պողոտայի ցույցը, 2007թ. նոյեմբերի 7 REUTERS/David Mdzinarishvili
Իշխանություններն այդ ժամանակ իրենց գործողություններն արդարացնում էին նրանով, որ կանխել են Ռուսաստանի կողմից ղեկավարվող հեղաշրջման փորձը: Սակայն դա նրանց չփրկեց Վրաստանի արևմտյան գործընկերների կողմից կոշտ քննադատությունից:
Այդ օրը Սաակաշվիլիին թվում էր, թե աշխարհի վերջն է: Սակայն նախագահը առճակատումը շրջեց իր օգտին. նույն օրը ելույթ ունենալով՝ նա հրաժարական տվեց և նշանակեց արտահերթ ընտրություններ, որոնցում ոչ մեծ առավելությամբ հաղթեց միավորված ընդդիմության ներկայացուցիչը:
4. Օգոստոսյան պատերազմ. ինչպե՞ս Սաակաշվիլին պահպանեց իշխանությունը՝ պարտվելով պատերազմում
Սաակաշվիլիի նախագահության ամենածանր ճգնաժամը 2008թ. օգոստոսի պատերազմից հետո էր, երբ ռուսական զինված ուժերը ներխուժեցին Վրաստան՝ ինքնահռչակ Հարավային Օսիայի հանրապետության կողմից միջամտելով Վրաստանի տարածքում հակամարտությանը:
Հենց այդ ժամանակ են նկարահանվել BBC-ի հայտնի կադրերը, որտեղ Սաակաշվիլին նյարդային շարժումներով ուղղում է փողկապը: Ավելի ուշ նա պատմել է, որ օտարերկրյա դիվանագետները և արևմտյան առաջնորդներն իրեն խորհուրդ էին տվել հեռանալ երկրից:
Սակայն երբ Թբիլիսիին արդեն իրական վտանգ էր սպառնում ռուսական զորքերի կողմից, Սաակաշվիլին Թբիլիսիի կենտրոնում հավաքեց բազմահազարանոց հանրաքավաք, որտեղ ամբիոնում նրա կողքին կանգնած էին Ուկրաինայի, Լեհաստանի, Էստոնիայի, Լիտվայի նախագահները և Լատվիայի վարչապետը:
Վրաստանի, Էստոնիայի, Լեհաստանի և Լիտվայի նախագահները ճեպազրույց են անցկացնում Սաակաշվիլիի նստավայրում, 2008թ. օգոստոս REUTERS/Irakli Gedenidze
Օգոստոսյան այդ շոգ օրերին Սաակաշվիլիի հետ հանդիպելու համար Թբիլիսի ժամանեցին Ֆրանսիայի նախագահ Նիկոլա Սարկոզին, Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը և ԱՄՆ պետքարտուղար Կոնդոլիզա Ռայսը: Բանակցությունների արդյունքում Սաակաշվիլին ստորագրեց կրակի դադարեցման համաձայնագիր, որով նախատեսվում էր ռուսական զորքերի հետքաշում մինչպատերազմյան դիրքերը, իսկ վրացական զորքերը՝ մշտական տեղակայման վայր: Դրանով հակամարտության թեժ փուլն ավարտվեց:
Սաակաշվիլին և Ֆրանսիայի արտգործնախարար Բերնար Կուշները, Գորի, 2008թ. օգոստոս REUTERS
Ավելի ուշ՝ պատերազմից 2 տարի հետո, Կովկասի հարցերով փորձագետ Թոմաս դե Վաալը «Հրաշագործ Միշան» հոդվածում գրել է. «Երկու տարի է անցել այն բանից, երբ Սաակաշվիլին տանուլ տվեց պատերազմը: Այն ժամանակ բոլորը հաշվում էին նրա հրաժարականի օրերը: Սակայն նա նախկինի պես Վրաստանի անվիճելի առաջնորդն է: Հասարակական կարծիքի հարցումների համաձայն՝ ժողովրդականությամբ նրա հետ չի կարող համեմատվել և ոչ մի ընդդիմադիր»:
5. Իվանիշվիլիի մուտքը. ինչպե՞ս Սաակաշվիլին կորցրեց իշխանությունը
Քաղաքականություն մուտք գործելու մասին իր առաջին հայտարարությունը վրացի միլիարդատեր Բիձինա Իվանիշվիլին արեց 2011թ. հոկտեմբերին: Մինչ այդ նա մնում էր բացառիկ ոչ հանրային դեմք. հարցազրույցներ չէր տալիս և գործնականում երբեք չէր երևում հանրության առաջ: Անգամ նրա լուսանկարները մինչ այդ պահը հազվադեպ էին հանդիպում:
Այդ ժամանակ արդեն ընդունվել էր նոր սահամանդրությունը, որը թույլ էր տալիս Սաակաշվիլիին ցանկության դեպքում, որքան հնարավոր է, իշխանության մնալ՝ որպես վարչապետ, իսկ նախագահի լիազորությունները կրճատվել էին: Ընդդիմությունը թույլ էր, պառակտված և ֆինանսապես անկայուն: Խորհրդարանական ընտրություններից մեկ տարի առաջ ոչ մի նշան չկար, որ «Ազգային շարժմանը» որևէ բան կխանգարի կառավարել ևս 10 տարի:
Կարդացեք նաև.
ԱՄՆ նախկին պետքարտուղար. «Մենք Սաակաշվիլիին ասել ենք, որ ռուսները կարող են Վրաստան ներխուժել, սակայն դուք չպետք է պատասխանեք»
Հաղորդավար Սահակաշվիլին. «Ես ձեզ ցույց կտամ այնպիսի Ուկրաինա, ինչպիսին դուք չեք տեսնի որևէ այլ հեռուստաալիքով»
Սահակաշվիլի. ինձ թույլ տվեք Վրաստան մտնել և կտեսնեք, թե ով կհաղթի ընտրություններում
Սակայն ամենահարուստ վրացին, որը տարիներ շարունակ Վրաստանում վայելում էր բարերարի և մեկենասի համբավ, կարողացավ այնպես անել, որ Սաակաշվիլին կորցնի իշխանությունը: Իվանիշվիլին իր շուրջը հավաքեց խայտաբղետ քաղաքական ուժերի դաշինք և ստիպեց Սաակաշվիլիին մեծ թվով սխալներ թույլ տալ, օրինակ, իշխանությունները խնդիրներ ստեղծեցին նրա նոր՝ TV9 հեռուստաընկերության համար, որին մալուխային օպերատորները հրաժարվում էին հեռարձակել: Իվանիշվիլին զրկվեց Վրաստանի քաղաքացիությունից, քանի որ «հանկարծ» նրա մոտ հայտնաբերվել էր ֆրանսիական անձնագիր, խնդիրներ առաջացան նրան պատկանող բանկի, ընկերությունների և համախոհների հետ կապված, հրապարակվում էին ձայնագրություններ, որտեղ Իվանիշվիլիի համախոհները նրա մասին վատ են արտահայտվում, իշխանություններին մոտ կանգնած հեռուստաընկերություներում ուժեղ քարոզչություն էր ընթանում այն մասին, որ Իվանիշվիլին Պուտինի նախագիծն է:
Այս ամենը հանգեցրեց միայն հակառակ արդյունքի: Վերջին ակորդը դարձավ անմիջապես ընտրություններից առաջ Իվանիշվիլիի հեռուստալիքով հրապարակված գաղտնի նկարահանումները, որտեղ երևում է՝ ինչպես են ծաղրուծանակի ենթարկում բանտարկյալներին: Այդ ամենն իր ազդեցությունը թողեց 2012թ. հոկտեմբերի ընտրությունների արդյունքի վրա. Սաակաշվիլիի կուսակցությունը 20 տարվա իշխանությունից հետո պարտություն կրեց: Իշխանության եկավ Իվանիշվիլիի «Վրացական երազանք» կոալիցիան, որը Վրաստանում ղեկավարում է մինչ օրս: Իվանիշվիլիի մուտքն առաջին ճգնաժամն էր, որը Սաակաշվիլին չկարողացավ հաղթահարել:
Վրաստանի նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլին և ընտրություններում հաղթած «Վրացական երազանք» կոալիցիայի ղեկավար Բիձինա Իվանիշվիլին, 2012թ. հոկտեմբեր REUTERS/David Mdzinarishvili
6. Քրեական գործեր. ինչի՞ համար են հետապնդում Սաակաշվիլիին հայրենիքում
Սաակաշվիլիի դեմ քրեական գործերը, որոնք նրա համար դարձել են իշխանությունից հեռանալուց հետո հերթական ճգնաժամը, և որոնց պատճառով նա չի կարող վերադառնալ Վրաստան, հարուցվել են 4 մասով.
- Իշխանության չարաշահում՝ կապված 2005թ. հունվարին բանկային ծառայող Սանդրո Գիրգվլիանիի սպանության հետ (նա մահացած էր հայտնաբերվել Թբիլիսիի ծայրամասի ռեստորաններից մեկում ՆԳՆ բարձրաստիճան պաշտոնյայի հետ վեճից հետո): Այդ գործով դատապարտվել են ՆԳՆ 4 աշխատակից, սակայն հետո համաներմամբ ազատ են արձակվել: Քննությունը ենթադրում է, որ հենց Սաակաշվիլին է կոծկել իրական հանցագործներին:
- Ծառայողական լիազորությունների չարաշահում՝ կապված նոյեմբերի 7-ի ցույցը ցրելու և «Իմեդի» հեռուստաընկերության ավերման հետ:
- Ծառայողական լիազորությունների չարաշահում ՝ կապված ընդդիմադիր պատգամավոր Վալերի Գելաշվիլիին ծեծի ենթարկելու հետ: Հարձակվողները եղել են դիմակներով, Սաակաշվիլիի օրոք քննությունը մեղավորներին չի հայտնաբերել:
- Բյուջետային միջոցների վատնում: Այս հոդվածով առաջին գործը, որը հասանելի դարձավ հանրությանը, վերաբերում էր պետության հաշվին նախագահի համար 6 պիջակ գնելուն, ինչպես նաև սուշի-բարում ճաշելուն: Ավելի ուշ գործին ավելացան պետական միջոցների հաշվին հանգիստը բարձրակարգ հյուրանոցներում, այցեր կոսմետիկ կլինիկաներ, մերսում և հագուստի գնում: Ընդհանուր առմամբ ծախսերը կազմել են 8.8 մլն լարի (շուրջ 3.3 մլն դոլար): Այդ գործով կալանավորվել է Վրաստանում Սաակաշվիլիի ընտանիքին պատկանող գույքը՝ Կախեթիում նրա ամառանոցը, Սակաշվիլիի կնոջը՝ Սանդրա Ռուլոֆսին պատկանող բնակարանը, ինչպես նաև նրա տատիկի 12 տարվա Հոնդան:
Ինքը՝ Սաակաշվիլին, չի ընդունում իր դեմ առաջադրված մեղադրանքները: Այդ գործերից ոչ մեկով առայժմ չկա դատարանի որոշում: Սաակաշվիլին Վրաստանում գտնվում է հետախուզման մեջ, դատախազությունը պարբերաբար Ուկրաինայից պահանջում է արտահանձնել նրան:
Հետևեք newmag-ին Telegram–ում և Instagram–ում
Տարածել
Կարդա նաև
Տեղի ունեցավ Ջուլյա Սամուելի «Ամեն ընտանիք իր պատմությունն ունի» գրքի հեռուստաշնորհանդեսը (տեսանյութ)
Անյես Մարտեն-Լյուգան. «Մեծ ուրախություն և հպարտություն եմ ապրում, որ իմ գրքերը հասել են հայ ընթերցողին» (տեսանյութ)
Newmag-ը ներկայացնում է բրիտանացի հայտնի հոգեթերապևտ Ջուլյա Սամուելի «Ամեն ընտանիք իր պատմությունն ունի» գիրքը (թրեյլեր)
Գիրք-ճանապարհորդություն տարածության և ժամանակի միջով՝ Փարիզից մինչև սենեգալյան հեռավոր մի գյուղ (տեսանյութ)