«Փախուստ էրգրից». Թուրքիան ոչ մի րոպե չի կասկածել՝ Հայաստանն իր թշնամին է, հայերը՝ իր պետության գլխավոր վտանգն ու թիրախը

Ուշագրավ է, որ թուրք ու ադրբեջանցի պատմաբաններն էլ հայրենադարձությունը դիտարկում են որպես «հայերի հայրենիքի» ձևավորման մեթոդ, իհարկե, բացասական իմաստով և իրականության խեղաթյուրման ակնհայտ միտումով: Թուրք պատմաբան Նասրուլլահ Ուզմանը հայրենադարձությունը դիտարկում է  նոր տարածքներ ստանալու՝  ԽՍՀՄ ցանկության դրսևորում և հատուկ ընդգծում է, որ այս նպատակով Ռուսաստանը  «փորձեց ամեն ինչ, նույնիսկ փորձեց իր կողմը գրավել Թուրքիայի քաղաքացի հայերին՝ առաջարկելով Հայաստան տեղափոխվել»:  

Հաջեթթեփե համալսարանի պրոֆեսոր Ա.Ս Արըղը կարևորում է 1945. Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի ընտրության անցկացումը և հատկապես Կ.Պոլսի պատրիարքական տեղապահ Գևորգ արքեպիսկոպոս Արսլանյանի մասնակցութէյունը, ապապ վերադարձին նրա արած հայտարարությունը, թե «խորհրդային Հայաստանը դրախտ է»:

Ադրբեջանցի պատմաբան Գաֆֆար Չաքմաքլը Մեհդիևը 1946-48թթ. հայրենադարձությունը դիտարկում է սրպես ռուսների՝ դեռ 1823 թ. Գյուլիստանի և 1828թ. Թուրքմենչայի պայմանագրերով սկսած՝ Ադրկովկասի հայացման նախագծի մի մաս:

Եվ այսպես, այն ինչ կատարվեց 1920-1930-ականներին և դրանից հետո, հակված ենք անվանել հայրենադարձություն, և այն ամենից լավ է արտահայտում Հայոց ցեղասպանությունից մազապուրծ հայերի և նրանց սերունդների վերադարձի՝ վերածննդի խորհրդանշական ակտի կարևորությունը ոչ միայն և ոչ այնքան քաղաքական, որքան հոգևոր, մշակութաբանական մակարդակում:  

Հայերին արտաքսելով թուրքական իշխանությունը նրանց մղում էր Սիրիա, Լիբանան, բաց ոչ դեպի Խորհրդային Հայաստան: Այսինքն՝ նրանց նպատակն էր Թուրքիայից և հատկապես պատմական Հայաստանի տարածքից հայության գոյատևած փոքրաթիվ խմբերի հեռացումը, սակայն խորհրդային Հայաստանում այս մարդկանց վերաբնակվելն անընդունելի էր թուրքական իշխանության համար և հակասում էր նրանց քաղաքական նպատակներին: Չի բացառվում, և ավելին, շատ իրատեսական է թվում, որ Սիրիայում կամ Լիբանանում հայտնված հայերն այդ ժամանակ կամ հետագայում կարողացել են տեղափոխվել Խորհրդային Հայաստան, քանի որ այդ երկրներից ԽՍՀՄ ներգաղթելն անհամեմատ ավելի դյուրին էր:  

Սնանկ է Թուրքիայի թերևս գլխավոր թեզը՝ «տարիները կամոքեն հին վերքերը, կվերացնեն երկու երկրների ազգամիջյան թշնամությունը»: Այս գիրքը ցույց է տալիս, որ թուրքահայերին հալածել են ոչ թե միայն 1915-ին, այլ տասնամյանկներ շարունակ: Թուրքիան ոչ մի րոպե չի կասկածել՝  Հայաստանն իր թշնամին է, հայերը՝ իր պետության գլխավոր վտանգն ու թիրախը: Եվ այդ պետությունը պատասխանատու է իր քաղաքացի համարվող թուրքահայերի խեղված ճակատագրերի համար: Նրանց մի ամբողջ դար հալածել է, դրդել գաղթի, մատնել սովի, կրոնափոխել է, նվաստացրել, ունեզրկել, ոչնչացրել: Փոխվել են միջոցները, ձևակերպումները, մեթոդները, բայց նույնն է վերաբերմունքը: Թուրքը չի փոխվել:

«Փախուստ էրգրից»  գրքում  տեղ են գտել Թուրքիայի հայերի և նրանց սերունդների բացառիկ զրույցները, որոնք ներկայացնում են ցեղասպանության տրավմայից մինչև Հայաստանում գետոյացման գործընթացը՝ ինչերի միջով են անցել հայրենադարձները։ 

Կարդացեք նաև

• Newmag Summer Fest-ին տեղի կունենա Ռուբեն Մելքոնյանի և Նաիրա Պողոսյանի «Փախուստ Էրգրից» գրքի շնորհանդեսը (թրեյլեր)
• Newmag-ը ներկայացնում է բացառիկ ուսումնասիրություն. «‎Փախուստ Էրգրից‎» (լուսանկարներ, տեսանյութ)
• Առաջին անգամ ամփոփ աշխատություն՝ 1920-ից մինչև 1980-ականներին հայերի ներգաղթի մասին (տեսանյութ)
• Newmag Summer Fest-ին տեղի ունեցավ Ռուբեն Մելքոնյանի և Նաիրա Պողոսյանի «Փախուստ Էրգրից» գրքի շնորհանդեսը (տեսանյութ, լուսանկարներ)
• «Փախուստ Էրգրից» գրքի հերոսուհին այսօր ականատես է Հայաստանի տարածքի վրա հարձակմանը (տեսանյութ)
• Հայրենադարձության թեման ու ներգաղթյալների կենսագրությունները տեղ են գտել «Փախուստ Էրգրից» գրքում (տեսանյութ)
• «Փախուստ Էրգրից» գիրքը դասախոսների և ուսանողների շրջանում առաջացրել է մեծ հետաքրքրություն (լուսանկարներ)